DE SCHULDVERSLAVINGSONTWENNINGSKUUR

DE SCHULDVERSLAVINGSONTWENNINGSKUUR

De grootste kredietcyclus aller tijden, tussen 1995 en 2006, en de daaropvolgende financiele ineenstorting, zullen een generatie-lange schrikneurose tot gevolg hebben. De wereldschuld als percentage van de economie is weliswaar verder gestegen tot een nieuw record, maar er zijn tekenen, dat de Super-Schulden-Cyclus op zijn laatste benen loopt. De optimisten zullen tevergeefs uitkijken naar een noemenswaardige voortzetting van deze historische kredietperiode. De wereld staat juist aan het prille begin van een, al of niet gedwongen, schuldontwenningskuur. De verhouding van Amerikaanse consumentenschuld (bestaande uit 70% hypotheekkrediet) tot het beschikbare inkomen, daalde weliswaar van 130% tot 105% tussen 2007 en 2014. Maar 50% van de daling was te danken aan inflatie, die echter wel is blijven zakken. In eerste instantie nam die schuldratio nog toe, vanwege de daling van de prijzen van onderpand, in hoofdzaak onroerend goed. Maar vooral een spiraal van hypotheekfaillissementen zorgde later voor een vermindering, omdat Amerikanen hun woningen, die minder waard zijn dan het hypotheekbedrag, aan de geldschieter kunnen overhandigen. De schuldinkrimping in Europa zal echter veel trager verlopen. Bij hele lage inflatie of zelfs deflatie, is zoiets een langdurig proces. Economische groei? Vergeet het maar! Het probleem van excessieve schuld moet eerst uit de weg worden geruimd. De huidige generatie zit voorlopig op de blaren.

De optimisten staan straks voor aap. De ongekende financialisering, waarbij de groei van de financiele sector die van de echte economie ver te boven gaat, is nu in zijn achteruit gezet. Economische groei, gebaseerd op een schuldenexplosie in plaats van op besparingen, is nooit een lang leven beschoren. Het jarenlange, experimentele, onbeperkte liquiditeitsbeleid van Centrale Banken mag dan de markten omhoogdrijven, maar kan alleen wat tijd winnen. Blijft de gewenste economische groei uit, ondanks of dankzij dit aggressieve beleid? Dat probeert de grootste olifant in de wereld, de risicoloze obligatiemarkt (aflossing is immers op 100% op de afloopdatum), met ongekende lage rendementen voor 10- tot 30-jarige looptijden en dus hoge waarderingen, ons allang te vertellen. Bij de kleinste geluiden spitsen waakzame konijnen hun oren. De hemel dondert. Hangt er een onweersbui in de lucht? Nadert het einde van de 60-jarige Super-Schulden-Cyclus? Dat is even wennen, want het scheelt een slok op een borrel. Alles wordt dan anders. Alle krediet-gedreven ‘riskante’ activa, zoals onroerend goed, grondstoffen en aandelen (aandelenkrediet staat op een record), zouden op de tocht komen te staan. Dat gaat namelijk gepaard met deflatie. Japanse huizenprijzen staan bijvoorbeeld nog 65% lager dan 23 jaar geleden, na een wilde stijging van 200% in de voorafgaande 10-jarige periode.

Waar de schoen wringt, is de extreem hoge totale schuld als percentage van de economie. De ervaring leert, dat zo’n percentage verschilt van land tot land, voordat de markt het vertrouwen verliest in de solvabiliteit of het vermogen om aan de verplichtingen te voldoen. In zo’n klimaat is het vertrouwen, om lange termijn investeringen te doen, ver te zoeken. Daarom is er zoveel liquiditeit, dat de prijs van Geld (‘rente’), tegen alle verwachting in, alle laagterecords blijft breken. Niemand weet wanneer de touwladder breekt. Laten we een gooi wagen. Het is aanstaande, eventueel na een laatste, wanhopige ‘coup de whiskey’ - een grootscheepse liquiditeitsverhoging - (FED-gouverneur Strong in de jaren ‘20, net voor de Crash in Wall Street). Als de geld-elite in paniek raakt en werkelijk aanstuurt op een dergelijke, roekeloze, kortstondige Super-Hausse door de geldhoeveelheid nog meer te verruimen, dan zal het gehele Centrale Bankensysteem zijn geloofwaardigheid daarna voorgoed verliezen. Het gehele huidige monetaire geldstelsel, inclusief het fractioneel bankieren (veelvuldig uitlenen of investeren van een minimale reserve) en het derivatenmonster, komt dan op de helling. Dat maakt dan meteen een einde aan de lichtvaardige kredietcultuur en de overmoedige speculatiedrift van de laatste decennia.

De Zuidzee-bubbel van 1720 was zo’n alarmerende gebeurtenis, die de elite van die tijd had aangemoedigd. In amper 6 maanden, steeg het aandeel van de South Sea Company met 700%, terwijl iedereen, van hoog tot laag, inclusief het Engelse Koninklijk Huis, erbij was betrokken. Totdat er daarna, binnen twee maanden, een instorting plaatsvond van 90%. Een neergaande economische periode van 95 jaar volgde. Het zou nog liefst 240 jaar duren, voordat de beurskoersen hun hoogtepunt van 1720 weer hadden bereikt!

DIEDERIK SCHMULL

31 Augustus, 2014

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.

==

(TIP): MET DE RUG TEGEN DE MUUR

(TIP): MET DE RUG TEGEN DE MUUR

Altijd hetzelfde liedje. Achteraf gezien, lijken alle grote bubbels, zoals die van de tulpenbollen, de internet en de huizenprijzen, de absolute waanzin ten top, maar gedurende zo’n bubbel voelt dat helemaal niet zo. Als zoiets aan de gang is, lijkt het zelfs rationeel. Het is daarom een fascinerend verschijnsel. Want men maakt zichzelf wijs, dat Centrale Banken of Overheden het einde van zo’n bubbel nooit zouden toelaten. Alsof iemand eb en vloed zou kunnen beinvloeden! Nu weer: een beurscrash zou ondenkbaar zijn, omdat het roet in het eten van de Centrale Banken zou gooien. Erger nog: hangen aan de lippen van de monetaire beleidsmakers blijft een voorwaarde voor een succesvolle beleggingsstrategie, terwijl hun woorden in het verleden juist keer op keer met een korreltje zout zouden moeten worden genomen. De perceptie van eindeloos goedkoop geld heeft allang geleid tot grootscheepse speculaties en buitensporige waarderingen. Het voelt natuurlijk niet zo, omdat men  de bedrijfswinsten vrolijk extrapoleert naar de verre toekomst! Maar ‘opgeblazen’ winsten zijn tijdelijk.

Door de torenhoge schuld als percentage van de totale economie, staat de wereld met de rug tegen de muur. Maar slecht nieuws is immers goed nieuws. Het monetaire beleid blijft dus soepel en expansief, nietwaar? Deflatie ligt zelfs op de loer. Dus een afscheid van een onbeperkt liquiditeitsbeleid kan men vergeten, nietwaar? De autoriteiten zouden een nieuwe Grote Financiele Crisis toch nooit toestaan? Er is echter een natuurwet: niets is eeuwig vol te houden, ook niet een kredietgroei van duizenden miljarden. Voor de meesten, die dit niet geloven, wordt het straks weer voelen. Tja, ‘straks’, dat zien we dan wel weer, vergetende, dat men dit keer geheel buiten spel kan raken, als men niet voorbereid is. Want de volgende Financiele Crisis wordt pas de ‘echte’, die korte metten maakt met het gehele krediet-gedreven bouwwerk van de laatste 60 jaar. Na de huidige Super-schulden-cyclus, zal er  hoogstwaarschijnlijk niet kunnen worden ontkomen aan een massieve schuldkwijtschelding. De indruk, dat de autoriteiten zo’n gigantische financiele aderlating nooit zouden tolereren, is weer onjuist. In de geschiedenis wordt er altijd een punt bereikt, waar wie ‘technisch’ failliet is, ook failliet gaat. Dat is nooit het einde van de wereld geweest.

Wat er staat te gebeuren, werpt zijn schaduw allang vooruit. Tegen de verwachting van de meesten in, vindt er een onvoorstelbare vlucht plaats naar de veiligheid van ‘saaie’ vastrentende waarden, die beloven 100% uit te betalen op de afloopdatum. Centrale Banken spelen slechts een ondergeschikte rol in deze opwaardering. De aankoopcijfers van Treasuries en Bunds spreken boekdelen. De conclusie is, dat het geinformeerde, ‘slimme’ Geld, de bui ziet aankomen, terwijl de massa nog steeds in de waan verkeert, dat het gevaar is geweken en een economisch herstel een kwestie van tijd is. De andere conclusie is, dat de markt van eersteklas obligaties NOOIT dichtgaat, omdat de autoriteiten de staatsfinanciering altijd aan de gang moeten houden.

Natuurlijk overleeft de Eurozone zoiets niet. Kan men zich een voorstelling maken van de werkeloosheidscijfers in Europa, met nu al 25% in landen als Spanje, als eenmaal de volgende crisis toeslaat? De opsplitsing van de Eurozone is al in gang gezet, nu de Front National de laatste verkiezingen in Frankrijk heeft gewonnen. Het zal nog een hele toer worden om de Europese Unie als een zuivere politieke unie voort te zetten. Daarnaast zullen de meeste Opkomende Landen een genadeslag krijgen, vanwege hun enorme dollarschulden en de verdere daling van de grondstoffenprijzen. De olieprijs zou kunnen halveren! De richting is duidelijk. Amerika komt er nog het beste vanaf. Geen land heeft zo’n zelfvoorziening in voedsel en energie als Amerika. Geen land heeft zo’n kans op een heropleving in de toekomst, ongehinderd door een ernstige demografie-crisis, zoals in Japan, Europa, Rusland en, niet te vergeten, China, waar het aantal werkenden al dalende is. Maar als de rest van de wereld afdaalt in een ware chaos, dan moet men zich afvragen of Amerika dit keer desondanks isolationistischer wordt en niet te hulp schiet. Amerika lijkt voorlopig genoeg te hebben van haar wereldrol. Zal de wereld uiteenvallen in verschillende blokken, waar iedereen zijn eigen boontjes probeert te doppen?

DIEDERIK SCHMULL

27 Augustus, 2014

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.

==

(TIP): DE STOELENDANS ZONDER STOELEN

(TIP): DE STOELENDANS ZONDER STOELEN

Tijdens een stoelendans, proberen de spelers zo snel mogelijk een lege stoel te vinden, zodra de muziek stopt. Zonder stoel, doet men niet meer mee. Tegenwoordig loopt iedereen wel rond, maar alle stoelen zijn verdwenen. Er is zelfs niet 1  stoel over, want anders had men bij iemand op schoot kunnen gaan zitten. Maar bij deze stoelendans zijn alle spelers winnaars, want niemand valt af. Het schijnbaar briljante, superexpansief, monetair beleid met nul-rente van de vriendelijke Centrale Banken, zelfs 5 jaar na het inklappen van de financiele sector, zorgt er immers voor, dat er zogenaamd geen verliezers meer zijn. Met zulke lage rentes, behoeft niemand meer failliet te gaan en kunnen schulden gemakkelijk worden verlengd. Een liquiditeitscrisis lijkt voorgoed verleden tijd. Ons is dit alles wijsgemaakt, maar wie gelooft er nou echt in dit betoverende sprookje?

Natuurlijk stopt de muziek. Niemand weet wanneer of waarom. De zaken kunnen een totaal onverwachte wending nemen. Mogelijke Zwarte Zwanen te over. Laten we eens een poging wagen. De locomotief van de wereldeconomie, China, heeft momenteel te maken met een ernstige inkrimping van kredietgroei, het schaduwbanksysteem en bovenal het electriciteitsverbruik. Naar nu blijkt, heeft China, in 30 jaar, nog nooit zoveel Amerikaanse Treasuries (staatsobligaties) - en dus Dollars - bijgekocht als in 2014, wat onder meer de ‘verrassende’ obligatie-rendementsdaling (en waardestijging) zou kunnen verklaren. Wat is er aan de hand? China probeert hiermee de Yuan tegenover de Dollar te devalueren om haar export te ondersteunen. Alle verhalen van ‘spreiding’ bij andere valuta’s, die trouwens veel minder liquide zijn, ten spijt. Dit vindt plaats, terwijl de Federal Reserve (Centrale Bank), bezig is met tapering, de vermindering van aankopen van Treasuries. Verder heeft Amerika een lager begrotingstekort, waardoor de uitgifte van Treasuries terugloopt. Bovendien heeft China een lager handelsoverschot dan vroeger. De gigantische, mysterieuze aankopen van Treasuries via Belgie (zetel van Euroclear) in 2014, zijn nu dus bijna zeker terug te voeren naar de offshore Treasury-activiteiten van China. China en Japan hebben elk ongeveer 10% van alle Treasuries in bezit. Ruwweg heeft de Federal Reserve nu eenderde van de Treasuries in handen (via QE), Amerikanen en niet-Amerikanen eveneens elk eenderde.  

De grote Zwarte Zwaan zou zijn, dat China reeds in een recessie verkeert, ondanks de officiele, ‘verzonnen’ cijfers van het Bruto Nationaal Product. Daardoor ziet zij zich gedwongen om mee te doen met haar handelspartners om een forse (25%?) devaluatie van de Yuan tegenover de Dollar door te voeren, doormiddel van valuta-interventie en later wellicht enige liberalisering van het kapitaalverkeer. Het Chinese overschot op de lopende rekening, wat fungeerde als financier voor de wereld, kan vrij snel omslaan in een TEKORT. Presto! Als de bliksem is er sprake van een behoorlijke, tijdelijke, rente-stijging in de gehele wereld, terwijl Centrale Banken beteuterd moeten toekijken, want zij hebben hun meeste kruit al verschoten. Dan stopt de muziek. De stoelendans is afgelopen. De wereldrecessie slaat toe. En daarna nog veel lagere rentes.

DIEDERIK SCHMULL

16 Augustus, 2014

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.
=

(OVERPEINZING): HET ALARM RINKELT

(OVERPEINZING): HET ALARM RINKELT

Als de totale staats- en prive-schuld gestegen is naar het magische getal van 275% van het Bruto Nationaal Product, dan zou men eigenlijk geen oog meer dicht kunnen doen. Toen dat getal werd bereikt door overmatige consumptie-uitgaven met krediet tijdens de jaren ‘20, in Amerika, sloeg het onheil toe. Een ondermaats consumptie-klimaat volgde in de jaren ‘30, naast een instorting van rente en inflatie. Een uitgavenpatroon op basis van krediet, in plaats van besparingen, betekent zonder meer, dat zoiets NIET later kan worden herhaald of kan worden volgehouden. Ernstige, structurele economische stagnatie, vloeit hier logisch uit voort.

De totale schuld van Amerika heeft die 275% overschreden en is nu al 345%. De Eurozone, Groot-Brittannie en Japan hebben nog aanzienlijk hogere percentages. Exclusief de lange termijn verplichtingen voor oudedagsvoorziening en gezondheidszorg, etc. In de laatste jaren, is de totale schuld in Azie (vooral in Dollars!), met name in de prive-sector, eveneens losgebarsten. De totale wereldschuld is sinds de financiele crisis in 2008, in amper 5 jaar, opgelopen met 40%!

Dus moet men nu desondanks rekening houden met een versnelling van de economische groei in de wereld? NIET volgens de ervaringen van de laatste 100 jaar! Het wordt daarom hoog tijd, dat de onzinnige mathematische modellen, die zo in zwang zijn in de financiele sector, worden vervangen door (niet-gemanipuleerde) geschiedschrijving. Want wat er juist op ons afkomt, lijkt meer op een absolute catastrofe.

DIEDERIK SCHMULL

6 Augustus, 2014

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.

=

(TIP): STAGNATIE IS NOG GELUK HEBBEN

(TIP): STAGNATIE IS NOG GELUK HEBBEN

Economische groei? Vergeet het voorlopig maar, wanneer overmatige schuldenlast de klok slaat. Elk groeicijfer wordt natuurlijk even bejubeld, om daarna weer naar beneden te worden aangepast. In deze kunstmatige bubbelwereld zou stagnatie nog een zegen zijn, want de vloek van een neerwaartse economische spiraal ligt voortdurend op de loer.

De economische patient mag dan, na 5 jaar, de intensivecareafdeling even vaarwel hebben gezegd, maar de gezondheidstoestand blijft nog zwak en wisselvallig. Iedereen staat echter te trappelen om de economie weer normaal en gezond te verklaren. Een inflatie- en rentestijging zouden een kwestie van tijd zijn. De gigantische monetaire stimuleringen zouden hun effect niet gemist hebben. Binnenkort is alles weer bij het oude en was de Grote Financiele Crisis slechts een boze droom.

Of is de terugkeer naar een normale economische groei voor de ontwikkelde landen juist een illusie? Is het tijd om het economische draaiboek van de laatste 60 jaar op de schroothoop te gooien? Een structurele vertraging van economische groei, die gepaard gaat met minder productiviteitsgroei en vergrijzing, doemt op. Lage inflatie en rente zijn dan gebruikelijk. Minder winstgroei ook. De enige manier om winstgroei te behalen is door kostenbezuinigingen, overnames van concurrenten en inkoop van eigen aandelen, want normale omzetgroei en marktexpansie laten het afweten. In zo’n klimaat is het behalen van een behoorlijk rendement op het vermogen een heksentoer.

Intussen weten de dalingen van rendementen van vooral lange termijn kwaliteitsobligaties (en steeds hogere waarderingen), van geen ophouden. Het is alsof de markten allang een uitspraak hebben gedaan over de onvermijdelijke economische stagnatie. De meeste beleggingsdeskundigen zijn verbaasd, verwonderd en verbijsterd. Men hoopt nu, dat zo’n langdurig lage rente voldoende is om de prijzen van riskante activa, zoals aandelen, onroerend goed en grondstoffen, overeind te houden. Want dan heeft het expansieve monetaire beleid in ieder geval bereikt, dat de bubbels niet meer als een pudding in elkaar zouden zakken.

Maar waarom zou men nog willen speculeren in zo’n klimaat? Sparen zou veel meer zin hebben, hoe laag de rente ook is. Opgepompte activa lokken extra belastingen, regelgevingen en confiscaties uit. Spaargeld wellicht ook, maar de dwaasheid van politici kent zijn grenzen. Wie wil verantwoordelijk zijn voor een ‘run’ op het financiele systeem? Opgepompte activa geven tijdelijk een ‘rijker’ gevoel, maar dat heeft weinig te maken met een echt duurzaam economisch herstel. Daarvoor is een investerings-, productiviteits- en kredietcyclus nodig, die nauwelijks kunnen plaatsvinden als het schort aan solvabele en kredietwaardige banken, consumenten en landen. Er is nog een heel lange weg van schuldinkrimping te gaan! De totale wereldschuld als percentage van de economie staat nog steeds op recordhoogte. Kwijtschelding is de verdwijning van het bezit van een ander en enorm deflatoir. Hyperinflatie is het voorrecht van bananenrepublieken, waar de rol van de eigen valuta als betaalmiddel allang is beeindigd (‘dollarization’!). Een internationale monetaire ‘reset’ heeft alleen kans na een crash, een depressie en een oorlog. Dus er zit niets anders op, dan zich voor te bereiden op een langdurige periode van soberheid, schuldafbouw en stagnatie. En nog lagere rente!

Lage of lagere rente is echter geen garantie voor de instandhouding van de huidige bubbelwereld. Als inkomsten stagneren, moeten activa op een gegeven moment van de hand worden gedaan om de rekeningen te betalen! ‘What goes up, must come down’. Aan die cultuurhistorische ijzeren wet valt niet te tornen.

DIEDERIK SCHMULL

2 Augustus, 2014

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.