DE RACE NAAR DE BODEM

DE RACE NAAR DE BODEM

De risico’s in de wereldeconomie zijn enorm toegenomen. Het rentebeleid van de Amerikaanse Federal Reserve, met een minimale, gezicht-reddende, al of niet bestendige, renteverhoging, is van ondergeschikt belang. Waar het allemaal om draait is de overduidelijke marktverwachting van steeds lagere economische groei en inflatie op langere termijn, waar Centrale Banken geen greep op hebben en waardoor de rendementen van soliede staats- en kwaliteitsobligaties zullen blijven instorten. De 10-jarige rendementen van Treasuries (2.23%), van Duitse Bunds (0.59%) en van de Nederlandse Staatslening (0.76%) zijn in de komende jaren op weg naar respectievelijk 1.00%, 0.20% en 0.30%, wat weer een forse opwaardering zou betekenen voor dit soort populaire papier, wat geldt als het essentieele onderpand voor het kredietsysteem. Er is allang sprake van een afvlakkende yield(‘rente’)curve, waarbij korte en lange rendementen zich naar elkaar toe bewegen, wat duidt op almaar dalende inflatoire verwachtingen.

De wereld heeft nu eenmaal teveel van alles, vooral van kapitaal! De totale beschikbare wereldliquiditeit wordt geschat op $ 100.000 miljard, terwijl het wereldwijde Bruto Nationaal Product in de buurt ligt van $ 80.000 miljard. Maar het werkkapitaal om de wereldeconomie draaiende te houden, wat steeds vermindert door de snelle technologische ontwikkelingen, is slechts $ 46.000 miljard (bedrijfsleven: $ 40.000 miljard en huishoudens: $ 6.000 miljard)(https://c2fo.com/). Door de overtollige liquiditeit, is de wereld nu uitgegroeid tot een gigantisch casino, vol met flitshandel en derivaten ($ 500.000 miljard plus), die weinig bijdragen tot de economische vooruitgang. De opeenhoping van financieele middelen is natuurlijk een deugd, maar een efficiente allocatie daarvan lijkt een systeemprobleem. Dus beurskoersen en huizenprijzen zijn kunstmatig opgepompt en hebben nauwelijks iets te maken met de echte economische gang van zaken. Niemand weet hoelang zeepbellen kunnen worden opgeblazen, voordat het geheel in elkaar klapt. Vast staat, dat een overvloed aan kapitaal altijd leidt tot zelfvernietiging: na een onjuiste prijsbepaling (‘mispricing’) en een bovenmatige hefboomwerking, volgt een instorting van waarderingen. Waarna de hooivorken van het gewone volk tevoorschijn komen, die korte metten maken met de top 1% en de historische ongelijkheid.

De onjuiste prijsbepaling (‘mispricing’) in de markten wordt ook nog in de hand gewerkt door de versplintering van markten na de financieele crisis in 2008, omdat het vertrouwen van de financieele spelers in elkaars kredietwaardigheid als tegenpartij voorgoed is verdwenen. Onderschat dit verschijnsel niet, want een systeemcrisis is dan nooit ver weg. Er is een verontrustend verschil tussen de waardering van de gigantische derivaten ten opzichte van de onderliggende activa, omdat arbitrage ontbreekt om het een en ander recht te trekken. Arbitrage is ontmoedigd door de veel strengere financieele reguleringen om systeemrisico juist tegen te gaan. De gevolgen van een onjuiste prijsbepaling van ‘swap’-tarieven (rente bij activaruil) voor de toekomstige waardering van pensioen- en levensverzekeringspolissen zullen menigeen onaangenaam verrassen.

De overcapaciteit en de deflatie zullen in de wereld, met name in de Ontwikkelde Landen, ernstig toenemen, naarmate China gedwongen wordt om haar overgewaardeerde valuta (50%?!), de Renminbi (RMB), verder te devalueren. Dit wordt de allerbelangrijkste trend in de komende paar jaar. De Chinese kapitaalvlucht lijkt zich te verhevigen, met, in afgelopen November, een van de grootste dalingen in Chinese deviezenreserves ooit. De RMB/USDollar staat al op het laagste niveau in 4 jaar! Ondertussen vallen de Chinese import- en exportcijfers als een baksteen. Nu de RMB de status van IMF-reserve-valuta heeft verkregen, is de weg vrij voor haar ‘onbedoelde’ deelname aan de internationale valuta-oorlog. Na het startschot van de 35% devaluatie van de Yen, sinds 2012, staat China klaar om het gehate Japan een koekje van eigen deeg te geven. Dat kan de nekslag geven aan ‘Abenomics’, het Japanse stimuleringsprogramma, dat voornamelijk steunde op monetaire verruiming (QE), waardoor Japan nu meer exporteert naar China dan naar Amerika, haar traditionele handelspartner. Maar voor de noodlijdende Opkomende Markten, met de grondstoffenprijzen in een vrije val en met hun excessieve externe Dollarschulden, is een dergelijke ontwikkeling funest. Het internationale bankwezen zit straks weer met de gebakken peren van leningen, die in gebreke blijven. Uiteindelijk eindigt elke valuta-oorlog altijd zonder winnaars.

Geen enkele Centrale Bank heeft voorlopig enige mogelijkheid om haar balans te verkleinen door de opgekochte activa van de hand te doen. De, via monetaire verruiming (QE), verkregen obligaties, die aflopen, moeten wel worden herbelegd, want de economische groei blijft ver beneden alle verwachtingen. Wat een opluchting voor speculanten! Bovendien is de duur van het huidige economische herstel in Amerika (78 maanden!), dankzij een nieuwe schuldenexplosie, reeds langer dan 29 van de 33 economische cycli sinds 1854 (WSJ)! Ondertussen kan het feest op aandelenmarkten daarom best nog even voortduren voor degenen, die een laatste dans op de Titanic niet schuwen. Ondanks een, mogelijk tijdelijke, rente-verhoging, is er van een echte monetaire ‘verkrapping’ nog geen sprake. Een ‘opzettelijke’, ‘na mij de zondvloed’, superhausse, gelijk aan die van 1927 tot 1929, kan niet worden uitgesloten, maar iedereen weet wat er daarna volgde!

Toch zijn de markten zelf stilletjes bezig om het leven steeds zuurder te maken. De hogere Dollar, de hogere reele rente, de dalende internationale deviezenreserves en de hogere risico-opslagen (‘credit spreads’, de renteverschillen tussen bedrijfs- en staatsobligaties) zorgen voor de nodige pijn. Om maar te zwijgen over de ingezakte rommelobligaties (‘High Yield’ bonds) en de duikelende hefboomfinancieringsleningen (‘Leveraged Loans’). Daarbij verkeert de gemiddelde Centrale Bank in een beleidsverlamming. Niets schijnt de werkelijke economie op gang te kunnen krijgen of de inflatie te kunnen verhogen.

Daar komt geen verandering in, ookal probeert men zijn toevlucht te zoeken tot nog veel krankzinnigere, onorthodoxe, maatregelen. Waarschijnlijk heeft het instrument van monetaire verruiming (‘Quantitative Easing’, QE) zijn langste tijd gehad. De Amerikaanse Federal Reserve en de Bank of England zijn er allang mee gestopt. De Zwitserse Nationale Bank en de Bank of Japan lijken de grens te hebben bereikt om hun opkoopprogramma’s in de praktijk uit te breiden. De Europese Centrale Bank doet nog heel stoer, maar de verwachte uitbreiding van QE bleef uit. Negatieve rente, zoals vooral in Zwitserland en Denemarken? De voorspelde ‘steilere’ yield(‘rente’)-curve, met hogere lange rentes, kwam niet uit. Hogere begrotingstekorten? De ruimte daarvoor lijkt beperkt door de excessieve staatsschuld, die rekening moet houden met de ratings voor kredietwaardigheid. Helicoptergeld, met een directe uitkering aan de burgers? Te riskant en daardoor het minst waarschijnlijk, zeker in Amerika.

Teveel schuld, als percentage van de economie, is een tikkende tijdbom en is de hoofdreden voor economische stagnatie. Want dit leidt tot uiterste voorzichtigheid en gedwongen schuldafbouw, welke zorgen voor een te lage economische groei. Zonder voldoende inkomensgroei is het een kwestie van tijd, dat zo’n tijdbom ontploft. Het is weer zover! Maar dit keer zijn het bedrijfsleven en de overheid aan de beurt, nadat de huishoudsector en het bankwezen al in 2008 een kopje kleiner werden gemaakt. De schuld van het bedrijfsleven, wat voornamelijk werd aangewend voor aankoop van eigen aandelen, niet voor investeringen, slaat alle historische records, net op het moment, dat de bedrijfswinsten het laten afweten. Tegelijkertijd staat de excessieve staatsschuld onder druk, vanwege de inkrimping van de wereldhandel en tegenvallende belastinginkomsten. Let wel: verlenging en aflossing van schuld kunnen wel over een langere periode worden uitgesmeerd, maar schuld verdwijnt nooit, zelfs niet die van honderden jaren geleden, behalve bij een faillissement. Groot-Brittannie heeft op 27 Maart, 2015, eindelijk de schuld van o.a. de South Sea Bubble (1720!) afgelost: https://www.gov.uk/government/news/repayment-of-26-billion-historical-debt-to-be-completed-by-government

Wie volgt?

Een heel Prettig Kerstfeest en een Heel Goed Uiteinde toegewenst aan allen!

DIEDERIK SCHMULL

18 December, 2015

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.

@@@

HOCUS POCUS

HOCUS POCUS

Het brutale, magische en steeds minder effectieve oppompbeleid van Centrale Banken van de laatste 20 jaar heeft de Grote Klap tussen 2000 en 2002 en ook die van 2007 tot 2009, niet kunnen voorkomen. Maar tot nu toe kon een jarenlange economische depressie worden bezworen. Uiteindelijk bepaalt echter de spontane markt, waar vraag en aanbod met elkaar een confrontatie aangaan, wat er werkelijk gebeurt. De Zwitserse Nationale Bank vervulde een voortrekkersrol in de onafgebroken, negatievere officieele rentes. Hypotheeknemers hadden zich al warm gemaakt voor het ondenkbare: door de banken betaald worden voor het afsluiten van een hypotheek! Het tegendeel geschiedde. De Zwitserse banken verhoogden de hypotheekrente in 2015. Dit was het gevolg van de gestegen kosten voor het afdekken van risico’s (‘hedging’) bij het inkrimpende verschil (‘spread’) tussen de korte en lange rente, wat immers de kredietverlening subsidieert (‘riding the yield curve’). Tegelijkertijd is de eerste Zwitserse bank al overstag met het doorberekenen van een negatieve, boete-rente op deposito’s. Het effect hiervan wordt dramatisch. Spaarders laten zich niet zomaar beroven. Banken zullen dan de tent moeten sluiten. Het is toch duidelijk, dat alle Hocus Pocus van Centrale Banken een averechts effect heeft en tot ernstige instabiliteit leidt. Dus hoelang nog, voordat de koers van het monetaire beleid moet worden gewijzigd, met alle gevolgen van dien? Ooit gehoord van ‘detox’?

Ondertussen weten echte slimme beleggers wel beter. De obligatie- en grondstoffenmarkten geven allang onmiskenbare signalen af van de komende verslapping van de wereldeconomie, wat de Centrale Banken ook wel of niet doen. Een bekende indicator, de bandbreedte (‘spread’) tussen de 10-jarige en de 2-jarige Treasury is alleen al in het laatste jaar met 40% teruggelopen (korte rente stijgt, langere rente blijft onveranderd of daalt), wat juist het einde inluidt van een kredietcyclus. Er is sprake van toenemende kredietverkrapping, getuige de afkoeling in de markt van leningen met een buitengewone hefboomwerking (CLO’s, Collateralized Loan Obligations) - populair bij fusies en overnames - en in de markt van hoog-renderende, riskante rommelobligaties (‘High Yield’ Junk Bonds). De markt ruikt onraad en houdt steeds meer rekening met een stijging van het aantal faillissementen. De vele kleinere beleggers in deze landmijnen, worden straks weer geschoren.

Stel je voor, als er een stormloop komt op obligatiefondsen, die vol zitten met dit soort vuurwerk. Kleinere beleggers dachten nog wat extra rendement te verdienen in deze tijd van nul-rente, zonder zich bewust te zijn van de grote risico’s van verhandelbaarheid. Men krijgt of een fractie terug van de geschatte waarde of, men moet, ingeval van sluiting, jaren wachten op een eventuele uitkering. Dagelijkse verzilvering van bezit kon toch al nooit worden gegarandeerd (lees de kleine lettertjes), maar die illusie werd door de financieele sector wel levendig gehouden. Bovendien is het riskante uitlenen van aandelen en obligaties (‘securities lending’) nog nooit zo sterk in zwang geweest als tegenwoordig. Banken lenen gewoonweg veilige en minder veilige stukken om te voldoen aan de nieuwe regels van kapitaalvereisten (Basel III)! De tegenpartij-risico’s worden geheel uit het oog verloren. De vindingrijkheid van de financieele sector kent geen grenzen, als het aankomt op rendement. Om de Centrale Banken te verzoeken om deze hete aardappelen op te kopen om een paar beleggingsgiganten van de ondergang te behoeden, lijkt dit keer in dovemansoren te vallen, ondanks de machtige lobbies. De ‘redding’ van de grootbanken 7 jaar geleden was politiek al heel gevoelig en een herhaling daarvan lijkt twijfelachtig. Ondanks het feit, dat de meeste noodkredieten inmiddels wel zijn terugbetaald.

Maar weet het feest in de meeste aandelenmarkten, na 7 lange jaren, niet van ophouden? De S&P 500 index is echter tot nu toe dit jaar niet gestegen. Meer dan ooit was de waardevermeerdering geconcentreerd in een steeds kleiner aantal peperdure aandelen (Facebook, Amazon, Netflix, Google, Priceline, Ebay, Starbucks, Microsoft en Salesforce), die inderdaad in 2015 met gemiddeld 60% omhoogschoten. Apple liet het dit jaar echter afweten. Ook de MSCI World index is dit jaar gedaald (in Dollars), met uitzondering van de Japanse Nikkei index, die 10%, in Dollars, wist aan te trekken. Laten we maar zwijgen over de internationale olie- en mijnbouwsector! Overigens is succes in aandelenmarkten helaas voorbehouden aan een hele kleine minderheid van hardwerkende beleggers. Dat komt, omdat er in de geschiedenis maar een heel klein aantal, vaak tijdelijke, winnaars blijken te zijn. Daarom is beleggen zo frustrerend voor miljoenen van goedbedoelde beleggers. Een recente studie (Kestel - CLSA) wees op het feit, dat tussen 1983 en 2006 (23 jaar!)(tijdens een grote economische opleving), 75% van 3000 Amerikaanse aandelen geen enkel rendement hadden opgeleverd!

Voorlopig is het schijnbare monetaire en valutabeleid alles wat de klok slaat. Men vergeet echter, dat het rentewapen slechts een onderdeel vormt van dit beleid. De Bank of Japan (BOJ) is momenteel gefocussed op de geldhoeveelheid. De Amerikaanse Federal Reserve lijkt wel degelijk de bedoeling te hebben om de duizenden miljarden van opgekochte obligaties als percentage van het Bruto Nationaal Product te verlagen van 25% naar 20% binnen 2 jaar. De Bank of England (BOE) heeft dat percentage in de laatste 2 jaar al verminderd van 21% naar 19%, wat een vorm van verkrapping is, net zoals de steeds strengere kapitaalvereisten voor het bankwezen.

De Europese Centrale Bank (ECB), echter, geconfronteerd met de laagste economische groei in 25 jaar, zet alles op alles om het tijdperk van superlage, negatieve(!) rente en van kwantitatieve verruiming (QE) te verlengen. De Euro zal als internationale reserve-valuta daardoor verder inboeten, wat de verrassend lagere weging in het SDR-mandje van het IMF al aangeeft. De daling van 13% tegenover de Dollar alleen al in 2015, was het scherpst in 10 jaar. Twaalf Europese landen hebben nu negatieve rente! Zelfs Italie, met een van de hoogste percentages van staatsschuld ten opzichte van het Bruto Nationaal Product ter wereld, kon leningen met een negatieve rente in de markt plaatsen. De wanhopige ECB lijkt haar negatieve boete-rente nog verder drastisch omlaag te moeten brengen, om de Euro verder naar beneden te drukken en om de internationale deflatoire krachten tegen te gaan. Dit is absurd! Niemand hield negatieve rente vroeger voor mogelijk, totdat het werkelijk gebeurde. Als iemand dit ziet als een gezond teken, dan graag even het vingertje opsteken. Er heerst een mentaliteit van: zolang er nog niets misgaat, is alles tot nu toe goed en wel. Te gek voor woorden! De Eurostoxx 50 index, die nog steeds 25% lager staat dan het hoogtepunt 8 jaar geleden, kan daarom ondertussen best wat hoger worden. Europa is echter het noodlottige proefkonijn, dat het financieele systeem zal doen springen.

Tegelijkertijd is de Euro niets anders dan Hocus Pocus en is dus straks voorbij. Dacht men nu werkelijk, dat Duitsland genegen is om nog meer soevereiniteit af te staan terwille van meer integratie en centralisatie, en vooral van het gezamenlijk delen van schuld (‘debt mutualisation’) in de Eurozone? Een veel hechtere fiscale, economische en bankunie is immers voor de Euro vereist om de volgende crisis te overleven. Toch geven Frankrijk, Italie en Spanje, welke goed zijn voor 50% van het BNP in de Eurozone, duidelijk te kennen om onder het begrotingspact (‘fiscal compact’) van 2012, uit te willen komen. Begrijpelijk, met de verkiezingen in aantocht, het enorme vluchtelingenprobleem, de uitbreiding van militaire acties in het Midden-Oosten en straks de wellicht massieve devaluatie van de Chinese Yuan. Wat redelijk lijkt voor Noordelijk Europa, lijkt totaal onredelijk voor Zuid-Europa. Hoelang houdt men alle ballen in de lucht in een regio met zovele tegengestelde belangen? Wankelt het vrij reizen in Europese ‘Unie’ (‘Schengen’) nu ook al? De Eurozone en de Europese Unie lijken een onmogelijk project op stapel te hebben gezet. Bovendien is De Euro in de 19 verschillende lidstaten nooit hetzelfde geweest, getuige het enorme verschil in kredietrente binnen de Eurozone. De Euro bestaat nog alleen in de dromen van idealisten. Op een gegeven moment kunnen de Eurozone en de Europese Unie, die alleen bestaan bij de gratie van algemene overeenstemming en eindeloos gedelibreer, de crisissen niet meer aan.

Dus het devies voor de langere termijn luidt: elk ‘technisch’ herstel in de Euro is een verkoopgelegenheid en elke zwakte in de Dollar is een koopgelegenheid. Als er teveel eenstemmigheid heerst, dan moet men altijd voorbereid zijn op een tijdelijke reactie, maar niet noodzakelijkerwijs op een structureel keerpunt. Daarbij komt, dat Amerikaanse Treasuries hun attractie behouden, zolang hun rendement het hoogst is van de staatsobligaties in de belangrijkste landen (G-7) en ook het hoogst in 80% van alle ontwikkelde landen. De vooruitzichten voor de langere Treasuries blijven uitstekend, naarmate het Amerikaanse begrotingstekort verder inkrimpt, de uitgifte van Treasuries wordt teruggebracht (naar schatting met 27% in 2016!) en wordt verschoven van langere naar kortere termijn (van Notes naar Bills). De wereldvraag naar kortere termijn Treasuries loopt de spuigaten uit, vanwege de noodzaak om kasgeld te parkeren in veilige, verhandelbare havens. Duizenden miljarden van het overschot in Noordelijk Europa, alsmede van talloze staatsbeleggingsfondsen ('Sovereign Wealth Funds’) zullen in de komende jaren, in toenemende mate, hun weg zoeken naar Amerika, naarmate de tijden moeilijker worden.

Tenslotte, waarom een mens wakker maken, zodat hij ongelukkig wordt? Is het niet veel beter als hij niet weet, hoe de vork echt in de steel zit en als zijn vrijheid aan banden wordt gelegd? De mens wordt vaak beduveld, waar hij zelf bijstaat. Sportprestaties worden opgevijzeld door doping, voetbalwedstrijden worden gefixt, belastingen worden ontweken of ontdoken, rentes, prijzen en markten worden gemanipuleerd, concurrentie wordt uitgeschakeld door quasi-monopolies, omkoperij tiert welig en uiterst winstgevende oorlogen worden aangemoedigd door ‘valse vlag’ operaties. De meest lucratieve activiteiten oefenen een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op de zucht naar gewin. Vandaar de decennia-lange samenwerking tussen geheime diensten en onderwereldfiguren in, met name, de drugshandel, momenteel de meest winstgevende tak van sport. Wee je gebeente, als je uit de school klapt! Maar waar is de fundamentele goedheid van de medemens gebleven? Of heeft dat in wezen nooit bestaan? Is de wereld daarom weer gedoemd om af te glijden in extreem rechtse, linkse of godsdienstige dictaturen? Wordt er weer geroepen om een ‘sterke man’ , een ouderwetse ‘caudillo’? Vergeet echter nooit, dat vrijheid kostbaarder is dan brood, wat velen pas ontdekken, zodra slavernij weer heeft gezegevierd.

DIEDERIK SCHMULL

2 December, 2015

Westcliff-On-Sea, Essex, U.K.

@@

WEGWEZEN

WEGWEZEN

Wanhoopsacties, zoals negatieve rente (‘pure diefstal’), laat staan ‘helicoptergeld’ (‘echt gelddrukken en uitdelen’), zijn heel gevaarlijk. Dan is de grens echt bereikt van de zogenaamde almacht der Centrale Banken. Want bij negatieve rente gaat het gehele financieele systeem uiteindelijk failliet. De eerste sector, die voor de bijl gaat, is bijvoorbeeld die van Amerikaanse geldmarktfondsen, met $ 3000 miljard in activa! En als ‘helicoptergeld’, zonder het bankwezen als tussenschakel, zo veilig was, dan behoefde de overheid nooit meer te lenen of belasting te heffen. Klinkt dat niet fantastisch? Zodra men echter in de gaten zou krijgen, dat geld ‘echt’ uit het niets kan worden voorgetoverd, dan weigert men niet alleen voor ‘geld’ te werken, maar vlucht men uitsluitend nog in fysieke activa. De hyperinflatie, die daarvan het gevolg is, dwingt de overheid om steeds meer ‘geld’ uit de hoed te halen, totdat het zijn functie verliest en behangpapier wordt. Daarom is de wereld nu in het allerlaatste stadium beland van de onorthodoxe monetaire verruiming (QE), voordat dit beleid plotseling, noodgedwongen, de geest geeft. De wereld heeft straks geen keus: veranderen of te pletter vallen.

Denk eens even terug aan de Grote Inflatie van 1965 tot 1980, toen die omhoog schoot van 1% naar 14%, wederom onder de aanmoediging van de Keynesiaanse economen van destijds. Men was zelfs gedwongen om, op een gegeven moment, zijn toevlucht te zoeken tot catastrofale prijsregulering (‘price controls’). Net op het moment, dat bijna niemand inzag, dat er aan deze situatie ooit een halt kon worden toegeroepen (‘zogenaamd politiek onhaalbaar’), kreeg het nieuwe hoofd van de FED, Paul Volcker, gelukkig de vrije hand om het zeer pijnlijke medicijn toe te passen om eindelijk de geldhoeveelheid in te tomen, ongeacht de rentestand. Goedkoop krediet werd opeens heel duur en de rentestand overschreed de 21%! Het duurde enige jaren, met zelfs 2 recessies, voordat de rust terugkeerde. Maar de basis werd daarmee wel gelegd voor de geweldige Economische Opgang van de jaren ‘80 en ‘90. Wees dus voorbereid op het ondenkbare! Amerika (niet voor niets ‘God’s Own Country’) heeft, door de geschiedenis heen bewezen, ondanks een soms zwak leiderschap, om door de zure appel heen te bijten om haar belangen veilig te stellen, wat de offers ook zouden worden. Dat is hun mentaliteit, welke helaas wezenlijk verschilt van die van Europa, die een traditie heeft om over zich heen te laten lopen. Churchill (‘never give up!’), wiens moeder afkomstig was van Amerika, bleek een roepende in de woestijn tegen de opkomst van Hitler, terwijl Premier Chamberlain (‘Peace for our time’), Lord Halifax en talloze andere hooggeplaatsten, juist aanstuurden op een vredesovereenkomst met de Nazis. Churchill werd gezien als een ‘oorlogsstoker’. Stel je eens voor! Wat zou de wereld er anders hebben uitgezien, als diegenen, zonder ruggegraat, de doorslag hadden weten te geven.

Daarom moet men straks niet verbaasd zijn, dat dit gehele, Keynesiaanse beleid van monetaire verruiming (QE) van de Centrale Banken, te beginnen met dat van de FED, plotseling op de helling gaat en weer wordt opgedoekt om het financieele en politieke systeem op langere termijn te waarborgen. Dat zal gepaard gaan met een deflatoire economische werelddepressie, een ultieme Eurocrisis en een harde landing in de rest van de wereld. En niet te vergeten, een staat van beleg, zoals nu al in Frankrijk, banksluitingen en kapitaalcontroles. Het staat gelijk met een noodzakelijke, abrupte ontwenningskuur (‘cold turkey’) van een dodelijke verslaving. Zeg nooit, nooit! Dat is dan weer het uur van de waarheid voor al diegenen, die zich hebben volgeladen met overgewaardeerde, gefinancierde activa. Een slinger slaat op een gegeven moment altijd naar de andere kant door (Galilei, Newton).

De crisis in de Opkomende Markten is al 4 jaar in volle gang. Het einde van de vrije val in hun grondstoffenprijzen en hun valuta’s is nog lang niet in zicht. De olieprijs staat nu al lager dan tijdens de financieele crisis in 2009. De koperprijs is hard op weg naar dat niveau. Wat nog volgt is de schuldencrisis, met name in het, met duizenden miljarden Dollars gefinancierde, bedrijfsleven in de Opkomende Landen. Waar zijn alle mooie verhalen over de Opkomende Middenklasse gebleven? Wat hebben vele topbeleggingsstrategen hier een steek laten vallen. Ondertussen zijn de Ontwikkelde Markten zich nog niet voldoende bewust van de enorme gevaren, die opdagen. Toch dreigen ook daar, superrijkdom, relatieve armoede en schrijnende ongelijkheid verontrustende vormen aan te nemen, vanwege dit brutale Keynesiaans monetair beleid, dat bewust aanstuurt op ‘vermogenseffect’. Centrale Bankiers verkondigen, dat zij de wereld hebben behoed voor een deflatoire ramp, maar zij zijn, sinds 1995, zelf schuldig aan een onverantwoordelijk, superriskant luchtbellenbeleid, wat klakkeloze speculatie in de hand heeft gewerkt. Alle monetaire stimuleringsmaatregelen konden echter de instorting van de overgewaardeerde aandelen-markten tussen 2000 en 2002 (de Nasdaq 100 technologie-index minus 80%!) en tussen 2007 en 2009 niet voorkomen.

De huidige, overspannen luchtbel in aandelen zal onvermijdelijk hetzelfde lot ondergaan en eveneens leiden tot koersdalingen van 50 tot 70%. Op de laagtepunten van de S&P 500 index in 2002 en in 2009, was het totale reeele rendement van aandelen boven dat van Treasury Bills (schatkistpapier) weggevaagd voor de gehele periode sinds 1996 (6 jaar) respectievelijk 1995 (14 jaar)! Ditzelfde staat weer te gebeuren. Effectenkrediet, als percentage van het Bruto Nationaal Product, heeft dat van de record-hoogtepunten van 2000 en 2007 zelfs overtroffen. De terugkoop van aandelen door de bedrijven zelf, voornamelijk met bedrijfskrediet, dat nu 50% hoger is dan in 2007, net voor de grote val, zal voor aandeelhouders in tranen eindigen. Als deze bom barst, laat het verdere effect op onroerend goed- en grondstoffenprijzen zich raden! Bovendien zullen de rendementen van Treasuries inzakken tot bijna ondenkbaar lage niveaus en dus tot forse opwaarderingen: de 10-jarige (2.27%) naar beneden de 1% en de 30-jarige (3.07%) naar beneden de 2%. Treasuries zijn het vereiste onderpand voor het grootste gedeelte van het kredietsysteem, maar hun toenemende schaarste kan dat systeem opbreken.

Maar Japan en met name Europa, zullen hun beleid van monetaire verruiming (QE) toch kracht bijzetten, nadat de Amerikaanse Federal Reserve QE3 in 2014 had afgerond? En zorgde de FED er niet voor, dat de opgekochte obligaties, die afliepen, gewoon werden herbelegd, terwijl de rente op nagenoeg nul is blijven steken? Opvallend is, dat de Bank of Japan (BOJ) reeds 30% van alle Japanse staatsobligaties (JGB’s) in bezit heeft en binnen 2 jaar tegen een plafond aanloopt. De banken, verzekeraars en pensioenfondsen krijgen steeds meer moeite om hun JGB’s aan de BOJ te verkopen, vanwege essentieele onderpanddoeleinden en lange termijn verplichtingen. De markt pleegt op zoiets dergelijks ver vooruit te lopen. Verder is de Eurozone, zonder een massieve monetaire verruiming (QE), op sterven na dood, omdat het instrument van devaluatie van de individuele lidstaten ontbreekt en omdat hun begrotingstekorten aan strenge regels zijn gebonden. Wat een knarsende monetaire unie, zonder centralisatie, zonder een echte kredietverstrekker in laatste instantie (‘lender of last resort’) en zonder een gemeenschappelijk depositogarantiestelsel. Daarom is Finland, met een relatief lage schuld, nu de ‘zieke man’ van Europa. Maar de Duitse Economische Adviesraad eist niet alleen een einde aan QE, maar ook het terugdraaien ervan! Duitsland heeft altijd al bezwaar gemaakt tegen een expansief, Keynesiaans monetair beleid. Draghi kan veel zeggen, maar veel minder doen. Tegelijkertijd is de Amerikaanse Federal Reserve onder grote druk om de rente, ondanks alle twijfels, toch te verhogen, want de gemiddelde, 10-jarige reeele Federal Funds Rate, na aftrek van inflatie, is nu negatief. En het is nog maar de vraag, of de FED de herbelegging van de aflopende, opgekochte obligaties kan voortzetten. Het gezag van Centrale Banken is tanende en het conservatieve Amerikaanse Congress zou wel eens een controle-onderzoek (‘audit’) kunnen voorstellen. Loopt QE dus juist op zijn laatste benen?

Daarom zijn de markten allerminst op hun gemak. De S&P 500 index is, tot dusver in 2015, lager. Verder gaat het beleid om inflatie te importeren, en deflatie te exporteren, via een zinvolle devaluatie, niet echt naar wens. In de laatste 5 jaar, is de reeele, handelsgewogen Euro maar 7% gedaald. De daling van de Yen was liefst 30%. De Dollar, het Pond en de Chinese Renminbi (RMB) stegen respectievelijk met 14%, 17% en...31%. Men zou zich kunnen voorstellen, dat vanaf nu, alleen de Chinese RMB, uit zelfbehoud, een grootscheepse devaluatie tegemoet gaat, wat gewoon was uitgesteld tot de definitieve toelating, in December a.s., tot het IMF-mandje als symbolische reserve-valuta. Maar zo’n devaluatie zou leiden tot een jarenlange, structurele deflatie in de rest van de wereld. Wakker worden!

En wegwezen. Soms krijgt men de kriebels en moet men er even helemaal tussenuit. Vooral wanneer de wereld uit zijn evenwicht lijkt te zijn geraakt en het toenemend aantal onzekerheden ons vermogen aantast om rustig te blijven denken. De mogelijke volksverhuizing van miljoenen naar Europa mag dan worden voorgesteld als een welkome fase op weg naar een noodzakelijke multi-culturele en multi-godsdienstige samenleving, maar toch doet het denken aan de nomadenstammen van Visigoten, Vandalen en Hunnen, die destijds Europa binnentrokken en een vrij abrupt einde maakten aan het 500-jarige Romeinse Rijk. Opeens staan alle hard bevochten verworvenheden van vrijheid, verdraagzaamheid, opvoeding, rechtspraak en het streven naar geluk (kunst, muziek en dansen), in de idealistische en naieve Europese Unie, op het spel. Want de Jihadisten van het zogenaamd paradijselijke, fundamentalistische Kalifaat van Raqqa en Mosul en hun jeugdige aanhangers, zien het als hun plicht om de wereld in brand te steken, omdat het einde der dagen is aangebroken. ‘Onderhandelen’ kan men wel vergeten. Verhevigde bombardementen zullen deze haatbaarden en moordmachines, met hun schrikbeeld van regelmatige onthoofdingen, nauwelijks tegenhouden. De indruk is, dat hun gelederen alleen maar worden versterkt met elke bom en elke ‘drone’-liquidatie. Hopelijk zal de overgrote meerderheid van gematigde Islamieten in staat zijn om deze groeiende wereldbrand ‘tijdig’ te blussen. Helaas lijkt dat voorlopig buiten het bereik der mogelijkheden. Is het risico-mijdend en onderbewapend Europa daarom voorlopig een uiterst gemakkelijke prooi?

Vooralsnog is de regelmatige, spectaculaire geweldpleging in Europa voornamelijk te danken aan de radikalisering van duizenden jeugdige Europeanen zelf, die immers vaak verder werden geindoctrineerd te midden van de chaos in het Midden-Oosten. De stijgende vervreemding van bepaalde bevolkingsgroepen, vanwege een schijnbaar onoverbrugbaar cultuurverschil, speelt Europa parten, want integratie, zoals de smelkroes (‘melting pot’) in Amerika, lijkt verder weg dan ooit. De meeste Europeanen hebben echter nog de vurige hoop, dat hun levensstandaard hierdoor niet wordt ondermijnd en dat de Europese Unie (EU) een rooskleurige toekomst tegemoet gaat. Maar het Romeinse Rijk voor de val, net zoals Europa nu, was ook vol zelfvertrouwen, dat haar welvaart zou voortduren. Het mocht niet zo zijn. De geavanceerde Romeinse beschaving verdween na de massieve migratie van de ‘barbaren’. De welvaart ging verloren en Rome zelf kreeg te maken met een bevolkingskrimp van liefst 75%. De gruwelijke, 300-jarige, duistere periode van de Middeleeuwen (‘The Dark Ages’) volgde daarna.

DIEDERIK SCHMULL

18 November, 2015

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.

WAT EEN MISVATTINGEN!

WAT EEN MISVATTINGEN!

‘t Lijkt een eeuwig refrein: de economie wordt straks beter; de rente zal stijgen; de inflatie wordt hoger; de obligatiemarkt is in een bubbel. De huidige economische tegenwind is ‘tijdelijk’. Het economische herstel laat weliswaar op zich wachten, maar Centrale Banken hebben alle registers opengetrokken om het een en ander aan de gang te krijgen. Natuurlijk zijn er tegenvallers geweest, maar die ‘stabilizeren’ zich. De realiteit is natuurlijk volstrekt anders! Ondertussen gonst het van geruchten, dat de paniekerige autoriteiten denken aan negatieve rente, een verbod op kasgeld, een ‘bail-in’ (waarbij rekening- en obligatiehouders het haasje worden) bij het bankwezen, zogenaamd ‘helicoptergeld’, zonder tussenkomst van het bankwezen, monetisering van schulden en verdere rondes van monetaire stimulering (‘kwantitatieve verruiming’, QE). Sommige landen hebben zich reeds aangediend als proefkonijn. Gaan de tovenaarskunsten van de almachtige Centrale Banken dan niet naar wens?

Afgezien van de schier onoverkomelijke en tijdrovende politieke struikelblokken om de invoering daarvan door te voeren, blijft de wereld, met zo’n beleid, opgezadeld met een excessieve schuldenlast, die met een veelvoud steeg ten opzichte van de economische groei. Of zou de gewenste economische groei desondanks, als een ‘Deus ex Machina’, zomaar uit de lucht komen vallen? Misschien niet, maar men staat voor het blok. Een kredietmaatschappij zonder exponentieel stijgend krediet, ploft in elkaar. Alle onbedoelde effecten worden op de koop toe genomen. Allerlei kronkelredeneringen worden er met de haren bijgesleept. Zoals: negatieve rente is niets nieuws, want het bestond vroeger ook, bijvoorbeeld in de inflatoire jaren ‘70, na aftrek van inflatie. Verzuimd wordt te vermelden, dat een dergelijk fenomeen nooit een lang leven beschoren is, omdat het leidt tot een implosie van het financieele systeem. Iedereen gaat dan failliet. Dus moet er met de harde hand worden ingegrepen door een volgende generatie van Centrale Bankiers, wat een einde maakt aan de opgepompte activa. ‘Na mij de zondvloed’ is de redenering van de huidige autoriteiten. Of misschien neemt een systeemcrisis plotseling de overhand, net zoals in 2007 - 2008, toen Centrale Bankiers totaal onvoorbereid waren. Bernanke van de Federal Reserve achtte de risico’s van de Subprime-crisis afdoende ingeperkt (Maart, 2007) en beweerde, dat de beursgenoteerde, quasi-staatsverzekeraars voor de huizenmarkt, Fannie Mae en Freddie Mac, toereikend gekapitaliseerd waren (Juli, 2008). Maar belastingbetalers moesten voor hun redding liefst $ 163 miljard neertellen. Alles hangt af van vertrouwen.

In ieder geval lijkt het voorbarig om zich op de borst te kloppen, als verreweg de meeste economische indicatoren hardnekkig beneden de verwachting blijven. Hoe kan men de weergaloze, 7-jarige instorting van grondstoffenprijzen wegwuiven, na de meest spectaculaire hausse in decennia sinds het begin van deze eeuw? De olievoorraden alleen al, zijn in 85 jaar nog nooit zo hoog geweest en de overproductie gaat nog vrolijk door. De totale waarde van het grondstoffencomplex is 45% van het wereldwijde Bruto Nationaal Product (volgens het BIS). De natuur maakt straks korte metten met de grondstoffenproducenten en hun crediteuren! De tijdbommen van duizenden miljarden in ‘onder - water’ - kredieten, zullen stuk voor stuk afgaan.

Waarom hebben de pleitbezorgers voor de riskante Opkomende Markten, inclusief China, alle gigantische verborgen schulden verzwegen? Tijdens de Azie-crisis van 1997 bleken de Centrale Bank - reserves van Thailand, geschat op $ 33 miljard, als sneeuw voor de zon practisch te zijn verdwenen vanwege uitstaande termijncontracten. Internationale kredieten met grote valuta-risico’s, via derivaten, buiten de balans om, zijn overal gemeengoed. Verder heeft China talloze dubieuze debiteuren in de Opkomende Landen, die betrokken waren bij haar infrastructuur-hausse. Men zal de omvang daarvan tevergeefs zoeken in de cijfers, die door de Bank of International Settlements (BIS) en de Wereldbank worden gepubliceerd. Bovendien zijn alle gegevens over fiscale tekorten en uitstaande schulden toch al verdacht: derivaten en creatief boekhouden doen tegenwoordig wonderen. Vraag dat maar aan Griekenland.

Voorlopig spreken de optimistische hooggeplaatste personen voor dovemansoren, want de obligatie- en grondstoffenmarkten verdisconteren een veel somberdere toekomst, terwijl de aandelen- en onroerend goedmarkten zich nauwelijks kunnen handhaven. Groei-, rente- en inflatieverwachtingen blijven dalen. De omloopsnelheid van het geld, wat een signaal is voor inflatie/deflatie, heeft een 60-jarig dieptepunt bereikt. Het spook van hoge inflatie van 15% en loonsverhogingen van 20% in de jaren ‘70 in de Westerse wereld, lijken nu een verre herinnering. Zelfs de meeste Opkomende Landen is de traditionele hyperinflatie een gruwel (Venezuela en Belarus uitgezonderd). De wereld is inderdaad totaal veranderd. Daarom is de kwaliteitsobligatiemarkt NIET in een bubbel: deflatie breidt zich juist uit. Meer dan 70% van de grotere industrielanden zit al in officieele, niet ‘tijdelijke’, deflatie. Zolang de ‘natuurlijke rente’ (het Baa obligatie-rendement - 5.34% - is een alomvattende bruikbare maatstaf) nog 100% hoger ligt dan de nominale economische groei, blijft de obligatiemarkt heel gewild. De 30-jarige Amerikaanse Treasury, de beste belegging sinds 1981 (34 jaar!), heeft een rendement (2.85%), dat reeel, na aftrek van inflatie, nog steeds 50% hoger ligt dan het gemiddelde van de laatste 145 jaar (2.1%). Bij een verwachte inflatie van 0% of lager is de triomftocht van deze belegging (en haar Nul-coupon) nog lang niet voorbij!

Bij een verwachte structurele, wellicht generatie-lange, deflatie van 1% per jaar, zoals die in Japan in de laatste 25 jaar, maakt de stijging van de reeele rente, na aftrek van deflatie, de drang naar kredietinkrimping (‘deleveraging’) acuut. Dat maakt dan meteen een einde aan het ‘vermogenseffect’ van het casino en alle dierlijke instincten (‘animal spirits’). De hoogtijdagen van de meeste Hedgefondsen en de Flitshandelaren zijn dan voorgoed voorbij. Vaste activa, zoals aandelen, onroerend goed en grondstoffen, voor het merendeel gefinancierd, zullen het ook steeds meer moeten ontgelden. Effectenkrediet heeft bijvoorbeeld een nieuw, gevaarlijk hoogtepunt bereikt. Vele landen zijn in hachelijk vaarwater beland door torenhoge hypotheekschuld. De verhouding tussen huizenprijzen ten opzichte van het inkomen is wereldwijd nog 50% hoger dan het historisch gemiddelde. Een ware slachting is te verwachten in toplocaties, zoals Londen, New York en Vancouver (Canada), om maar wat te noemen, waar huizenprijzen in 20 jaar zijn vertienvoudigd. Reeele Nederlandse huizenprijzen, na aftrek van inflatie, zijn nog steeds het hoogst in 300 jaar (Eichholtz).

Onjuiste prijsbepaling (‘mispricing’), vanwege niet - vol - te - houden omstandigheden, eindigt altijd in tranen. Japan is de rest van de wereld 15 jaar vooruit, wat betreft het schuld- en vergrijzingsprobleem, en de stand van de Nikkei 225 aandelenindex en de gemiddelde prijs van onroerend goed, zijn nog ruim 50% lager dan 25 jaar geleden, ondanks scherp fluctuerende, opwaartse stuiptrekkingen. Alle monetaire stimuleringen, die steeds minder effect schijnen te sorteren, ten spijt!

Het teveel-aan-alles oftewel overcapaciteitsprobleem, als gevolg van overinvesteringen, zonder inachtneming van mogelijk rendement, dankzij het losbandige oppompbeleid der Centrale Banken, kan niet genoeg worden benadrukt. De genadeslag wordt de voortzetting van de Mega-devaluatie van de Chinese Yuan, de enige nog echt overgewaardeerde valuta, ten opzichte van de Dollar. China heeft weinig keus en rekent op een ‘take it or leave it’ reactie van de rest van de wereld. In het komende 5-jaren plan, moet het land een sprong maken naar een maatschappij, die hogere lonen kan verdragen. Een verhoging van de levensstandaard is een voorwaarde voor de alleenheerschappij van het Centrale Comite van de Communistische Partij. Er is voorlopig geen sprake van, dat de hoge spaarquote (nieuw hoogtepunt) kan dalen, vooral nu de valuta-reserves, waarvan de helft illiquide is, drastisch slinken. De Chinese kapitaalvlucht is adembenemend! De ‘insiders’ nemen de benen, dus waarom zouden ‘outsiders’ eigenlijk moeten kopen? De hoge spaarquote is nodig om zowel de gigantische kredietverliezen op te vangen van zowel de Aziecrisis in de jaren ‘90 (⅓ van alle verstrekte leningen?), als de duizenden miljarden aan in - gebreke - gebleven - leningen (Non-Performing Loans, NPL’s) van de recente kredietexplosie (de totale schuld is in de laatste 7 jaar verdubbeld naar $ 25,000 miljard oftewel minstens 320% van het BNP). De belastingbetaler, overal, draait altijd op voor oude schuld, die immers nooit verdwijnt! De overgang van een investerings- en exportmodel naar een consumptiemodel ligt in China nog ver in het verschiet. Consumptie als percentage van het BNP is lager dan 10 jaar geleden. Wat echter helaas wel voor de hand ligt, is een overgang naar een oorlogsmodel.

De ‘nep’- oorlog in het Midden Oosten wordt slechts bijzaak, als eenmaal de strijd losbrandt om Eurazie, de machtige landmassa, die grote delen van Rusland en China omvat. Het land, dat daarover heerst, zou de hegemonie van Amerika pas echt kunnen aantasten. Het is zonder meer te verwachten, dat Amerika dan niet stil zal blijven zitten om haar belangen veilig te stellen. Oude rotten, zoals Brzezinski en Kissinger maken er geen geheim van, dat een ‘wisseling van de wacht’ (regime change) in Moskou en Peking uiteindelijk gewenst is. Het uiteenvallen van de oude Sovjet Unie op 26 December, 1991, dient daarvoor als voorbeeld. Naarmate de wereld afglijdt naar deflatie en depressie, is een grootscheepse verhoging van militaire uitgaven te verwachten. Rusland en China hebben die uitgaven, als percentage van hun BNP, recentelijk reeds verdubbeld, terwijl de Amerikaanse defensie-uitgaven, als percentage van haar BNP, nog steeds het laagst zijn in 30 jaar (zo’n 5%), ondanks 9/11, Iraq en Afghanistan. In 1944, was het Amerikaanse defensiebudget liefst 43% van haar BNP en dat toont aan, wat zoal kan gebeuren in oorlogstijd. In dit licht moet men de potentieele volksverhuizing van miljoenen naar Europa bezien. Onder druk van Amerika, heeft Frau Merkel de huidige immigratie van 10,000 vluchtelingen per dag naar Duitsland moeten toelaten, tegen haar politieke instinct in. Ruim 25% van alle Amerikaanse troepen in het buitenland, zijn nog in Duitsland gestationeerd en Duitsland, net zoals Japan, doet gewoon, wat Amerika zegt. Deze explosieve en instabiele situatie versnelt het einde van de Europese Unie en de Eurozone, ten gunste van Amerika en de Dollar. Dit schaakspel van machtsblokken is allang in volle gang en Europa is slechts toeschouwer.

Sommige landen in de Eurozone, zoals Duitsland en Nederland, met een kolossaal overschot op hun lopende rekening als percentage van hun economie, zullen, in versneld tempo, duizenden miljarden Euros naar Amerika sluizen, voornamelijk in Treasuries. In de laatste 7 jaar is al 500 miljard van die Euro-overvloed (‘Euro glut’) naar Amerika gevloeid, wat daarvoor zijn weg zocht naar Zuid-Europa, waar het ervan langs kreeg door de economische depressie aldaar. Naarmate de wereld gevaarlijker wordt en de waanzinnige oorlog op kasgeld en de kans op bank-’bail-in’, met name in Europa, verhevigen, zal de vraag naar de Superdollar blijven aanhouden, ondanks alle indianenverhalen van het tegendeel. Dit is het tijdperk, waarin de wereld de afrekening krijgt gepresenteerd van een 70-jarige superkredietcyclus, die onvermijdelijk de geest geeft, net zoals alle voorgaande in het verleden. Daarom blijven Kasgeld, in Dollars, en Treasuries, eventueel als substituut, verreweg de meest aantrekkelijke beleggingen in de komende jaren. En ook Fysiek Goud, onder eigen beheer, ongeacht de, wellicht veel lagere, prijs, behoort deel uit te maken van een vermogen, als verzekering tegen het ondenkbare en als voorbereiding op een nieuw monetair systeem, met een grotere rol voor Goud, NA de Grote Klap en tijdens de komende werelddepressie, op langere termijn. Mocht men niettemin worden verleid tot aandelenspeculatie, onder aanmoediging van de bekende spreekbuizen, om de laatste ‘deflatoire hausse’, gelijk aan 1929, niet te willen missen, dan moet men in gedachten houden, dat verkopen, laat staan ‘short’ gaan om zich te beschermen, onmogelijk zou kunnen worden, net zoals dat het geval was na het barsten van de recente Chinese aandelenbubbel. Koop in ieder geval geen beleggingsfondsen of ETF’s, maar uitsluitend aandelen en obligaties rechtstreeks, want die zijn, na de verwachte chaos, altijd nog iets waard. Gemeenschappelijke beleggers zullen in de komende unieke tijden niet meer automatisch aanspraak kunnen maken op hun schijnbaar bezit. Net zoals bij Communistische paradijzen: alles is van iedereen, maar niemand bezit eigenlijk iets.

DIEDERIK SCHMULL

27 October, 2015

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.

@@@@@@@@@@@@@@@@@

VALLENDE MESSEN!

VALLENDE MESSEN!

Sommigen zien een prijsdreun als een buitenkans. Anderen wachten liever de aanleiding tot zo’n koersval af. De meesten verroeren zich niet, kijken ademloos toe en voelen zich als versteende fossielen. Eindelijk begint het door te dringen, dat het goed mis is met de wereldeconomie, ondanks een rente, die in 5000 jaar nog nooit zo laag is geweest, al 7 jaar lang! De Bloomberg-grondstoffenindex is in de laatste 7 jaar met ruim 60% ingestort naar een 16-jarig laagtepunt, maar de overproductie is nog in volle gang. Men hoopt het langer vol te kunnen houden dan de concurrentie, terwijl groei en inflatie straks weer zouden kunnen terugkeren. Er is immers niets fundamenteels aan de hand, want alle bezorgdheid over, met name, China, lijkt toch ‘tijdelijk’? Ondertussen zit het rendementsverschil (‘spread’) tussen kwaliteits-bedrijfsobligaties en Treasuries al 2 jaar in de lift, wat duidt op toenemende onzekerheid. De gigantische obligatiemarkt (‘het slimme geld’) ruikt onraad en geeft de voorkeur aan staatsleningen, die in ieder geval worden gedekt door de belastingbetaler. Een bedrijf, echter, heeft zijn eigen lot vaak niet in eigen hand, zeker niet, na alle financieele engineering, die de balans heeft verzwakt. Met afgrijzen begint men zich af te vragen of de wereld opeens moet rekening houden met een veel grotere economische schok dan in 2008. Het lijkt steeds minder verstandig om vallende messen proberen te vangen!

De crisis van 2008 werd veroorzaakt door $ 1000 miljard aan gestructureerde Subprime en Alt-A producten, die opeens onverhandelbaar bleken. De verliezen liepen op tot wel $ 200 miljard. Toch moesten de Centrale Banken zo’n $ 16.000 miljard uit de lucht toveren om de financieele sector op de been te houden. De huidige, potentieele, verliezen in de kredieten, verstrekt aan de grondstoffensector (vooral olie!) en aan de noodlijdende opkomende markten, zijn echter minstens 10 maal zo groot, exclusief derivaten! Maar de Centrale Banken kunnen dit keer alleen bijspringen, als zij een algehele vertrouwenscrisis in het geld zouden willen of mogen riskeren, doormiddel van het gevaarlijke ‘helikoptergeld’, waarbij aan het banksysteem wordt voorbijgegaan. De omloopsnelheid van het geld, de gemiddelde frequentie, waarmee dat wordt uitgegeven, dat al decennia in een neergaande trend verkeert, zou omhoog kunnen schieten. Als geld een hete aardappel wordt, dan beleeft een monetair systeem zijn eindspel. Net zoals een patient, die de geest geeft, in geval van overdosering van medicijnen. Denkt men nu werkelijk, dat Centrale Banken in ontwikkelde landen, zonder politiek mandaat, zomaar zouden overgaan tot een dergelijk riskant beleid? Uiterst twijfelachtig, vooral in Amerika.

Kan een economische werelddepressie dan geen halt worden toegeroepen? De Grote Financieele Crisis van 2008 werd toch, met alle beschikbare middelen, succesvol bestreden? De ingewijden weten wel beter. Voornamelijk improductieve schulden en schulden, verstopt in derivaten in de vorm van swaps, bleven exponentieel stijgen. Dus schulden, die, bij lange na niet, de rente en aflossing zullen kunnen bijhouden, omdat het ontbreekt aan voldoende inkomsten. Een wereldwijde vertrouwenscrisis in de kredietwaardigheid van vele landen en bedrijven komt steeds dichterbij, naarmate de kortstondige liquiditeitsinjecties van Centrale Banken steeds minder effect sorteren en de economische groei het laat afweten. Bovendien komt aan concurrerende valuta-devaluaties eerder een eind dan men denkt. In de eerste helft van 2015 is de wereldhandel al het meest ingekrompen in 7 jaar (WTO)! Wacht maar, totdat landen terugslaan met handelsbarrieres. De donkere dagen van de jaren ‘30 doemen op. Elke generatie lijkt zo’n periode van hardleersheid te moeten doormaken.

Inderdaad moet eeuwige welvaart, doormiddel van onbeperkte schuld, nog uitgevonden worden. Daarom ontkomt elke generatie NIET aan een pijnlijke ontnuchtering, na de feestroes van schijnwinsten en van banenvernietigende fusies en overnames (een nieuw record!), vanwege een losbandig monetair beleid. Alle zeepbellen worden opeens doorgeprikt en zullen barsten. Structurele deflatie wordt troef. Degenen, die zich koning te rijk voelden, komen berooid uit de stofwolken van deze puinhoop tevoorschijn. Daarom blijft kasgeld, in Amerikaanse Dollars, liefst in de vorm van Treasuries, nog jarenlang de allerbeste belegging. Wie wil het risico lopen met andere valuta’s en andere staatsleningen van veel zwakkere landen, die slechts beperkt verhandelbaar zullen blijken? Want reken maar, dat talloze landen dit keer niet zullen ontkomen aan een of andere vorm van faillissement. Alleen het machtige Amerika heeft in de geschiedenis bewezen om harde maatregelen niet te schuwen, als het erop aankomt. Zeker na het Obama-tijdperk.

Natuurlijk is het vermogen van de internationale bezittende klasse op de vlucht geslagen, nu de bom is gebarsten in de Opkomende Landen, China en Rusland, terwijl het spook van de zoveelste crisis in de Eurozone rondwaart. En niet te vergeten, de brandhaarden in het Midden-Oosten, die voortdurend worden aangewakkerd en lijken te ontaarden in een echte, hete oorlog. Bovendien lijkt negatieve rente overal gemeengoed te worden. Daarom zijn de onroerend goedprijzen op toplocaties, zoals Londen (West End) en New York (Manhatten), tot lachwekkende hoogten gestegen. Het wanhopige Grote Geld probeert om op die manier, via offshore-centra, privacy-bescherming te waarborgen in een beleggingscategorie, die, net zoals kunstwerken en antieke Ferrari’s, risicoloos schijnt, vooral als de gevreesde ‘geldvernietiging’ door de Centrale Banken ooit werkelijkheid zou worden. Maar de komende werelddeflatie zal korte metten maken met die illusie van de eeuw en de waarde van dergelijke, illiquide, overgewaardeerde activa, zal uiteindelijk een fractie bedragen van de prijs, waarvoor men die destijds heeft aangeschaft. Bij de komende internationale Margin Call, waarbij de prijs van activa daalt tot beneden de hoogte van de uitstaande schuld, moet alles, tegen elke prijs, worden ‘geveild’. De veilingprijs staat in geen verhouding tot de taxatiewaarde. Slechts enkele wankele partijen, die de klos worden, kunnen dan de prijs van de gehele beleggingscategorie onderuit halen. Het leven bestaat nu eenmaal uit eb en vloed!

Pikzwarte wolken pakken zich samen boven Duitsland en de rest van de Eurozone. Geen wonder, dat de ECB zint op een manier om de Euro nog verder omlaag te drukken via een grotere monetaire versoepeling. Dat zou slechts een tijdelijke reddingsboei betekenen. De kosten van de toevloed van miljoenen vluchtelingen, het VW-schandaal, de hachelijke situatie van de RWE en E.ON-giganten (die reeds 200 miljard Euro in waarde gedaald zijn), dreigen uit de hand te lopen. Als klap op de vuurpijl, gonst het (weer) van geruchten over Deutsche Bank met derivaten, die 15 maal zo groot zijn als de totale Duitse economie. Het was een van de twee banken, die dit jaar zakte voor de Federal Reserve - stresstest van 31 banken. Wordt het nu eindelijk duidelijk, dat de huidige architectuur van de Eurozone niet door de beugel kan? Een echte monetaire unie met een gemeenschappelijke begroting en een gemeenschappelijk deposito-garantiestelsel lijkt meer dan ooit geboden. Het Stabiliteits- en Groeipact (2012), pakweg Begrotingspact, van de lidstaten van de Eurozone (begrotingstekort hoogstens 3% en Staatsschuld hoogstens 60% van het BBP) is een funest, inflexibel verdrag voor ‘soevereine’ landen, wat aanleiding zal worden tot een ‘Doomsday’-scenario, vooral in een ‘hete’ oorlog, zoals nu. Zo’n Begrotingspact kan nooit een echte monetaire unie vervangen. Daarom is dit een teken aan de wand, dat de Eurozone de komende wereldchaos niet zal overleven. Vele, technisch ‘failliete’, lidstaten zullen betrokken raken bij de (zeer lange?) oorlog in het Midden-Oosten, met herinvoering van de dienstplicht. Er zijn immers 19 miljoen werklozen (11.1%) in de 19 lidstaten van de Eurozone, waarvan liefst 15% al meer dan 4 jaar geen baan heeft. Het lijkt een kwestie van tijd, dat het Grote Geld Europa voorgoed vaarwel zegt, voornamelijk richting Amerika.

In Amerika werd de Federal Funds - rente door de Federal Reserve aangewend om de economie te sturen, via een verhoging of verlaging. Deze rente wordt door de banken onderling berekend voor kredieten aan elkaar. Maar sinds 7 jaar lijkt deze rente onveranderd op 0% te zijn verankerd (‘Zero Lower Bound’) en is als monetair instrument niet meer bruikbaar. Daarom is er een ‘schaduw’ Federal Funds - rente (Wu-Xia) ontwikkeld, die gebaseerd is op de Futures markt en op het mogelijke effect van de monetaire versoepeling (QE). Deze negatieve ‘schaduw’-rente is al 1 ½ jaar omhooggegaan, na een dramatische daling van ruim 5 jaar. Deze ‘verkrapping’ van het monetaire beleid verklaart de huidige ontrafeling van de Bullmarkt:

https://www.frbatlanta.org/cqer/research/shadow_rate.aspx?panel=1

Tegelijkertijd heeft de ‘slimme’ obligatiemarkt deze week een belangrijk signaal gegeven:

de 5-jarige Amerikaanse obligaties hebben een inflatie ingeprijsd (‘breakeven %’), die lager is dan 8 jaar geleden (Lehman-faillissement)! De 5-jarige Europese obligaties vertonen dezelfde neergaande trend. Dit lijkt steeds meer op de deflatie-trend in Japan, die de Japanse Nikkei-225-aandelenindex, vanaf 1990, gedurende een periode van 18 jaar, met 80% deed kelderen. China en de opkomende markten staan op het punt om hun deflatie en hun enorme overcapaciteit naar het Westen te exporteren. Dat heeft een hogere reeele rente tot gevolg (rente na inflatie/deflatie), wat fantastisch is voor Kasgeld, maar catastrofaal voor Schuld. Het is dus nog niet te laat om opgepompte activa van de hand te doen!

DIEDERIK SCHMULL

1 October, 2015

WESTCLIFF-On-SEA, U.K.

==

DE DEFLATIE-VLOEDGOLF

DE DEFLATIE - VLOEDGOLF

Het is bijna niet voor te stellen als China straks haar goederen tegen dumpprijzen aan de rest van de wereld moet verkopen! Als een slag bij heldere hemel, zou een voortgaande devaluatie van de Chinese Yuan van nog eens 20%, na de heftigste vergroting van de bandbreedte in 21 jaar (met 3%), de wereld onherkenbaar veranderen. Het is vechten tegen de bierkaai om een overgewaardeerde Yuan, bij lage of geen economische groei, te blijven ondersteunen, want de huidige valuta-reserves slinken nu zienderogen, met honderden miljarden tegelijk. China was de magneet voor internationaal vluchtkapitaal (‘hot money’), omdat het rendement daar ogenschijnlijk veel hoger was dan elders. China’s import is in de laatste maanden tweemaal zoveel gedaald als haar export, vergeleken met vorig jaar. Daarom is het nu zaak om, met name Japan in de gaten te houden, want haar economie was in het afgelopen tweede kwartaal, tegen de verwachting in, weer in een recessie beland! De gigantische monetaire verruiming van ‘Abenomics’ heeft dus niet mogen baten. Daarom lijkt Japan aanstalten te maken om deze monetaire verruiming verder uit te breiden, wat nog eens een scherp lagere Yen tot gevolg zou hebben. Maar dan kan China niet meer achterblijven, ondanks haar handelsoverschot, dat immers voornamelijk te danken is aan de ingezakte import. De gevreesde en onbedoelde valuta- en handelsoorlog is dan in volle gang!

Er is nu sprake van een ernstige internationale liquiditeitscrisis, naarmate de valuta-reserves van China en andere opkomende landen een duikvlucht hebben genomen. De verdediging van valuta’s vereist een hoge prijs. Maar de inkrimping van de $ 12,000 miljard aan valuta-reserves van Centrale Banken, komt neer op een wereldwijde monetaire verkrapping. Deze verkrapping werd in 2013 ingezet, doordat Amerika haar monetair stimuleringsprogramma verminderde (QE ‘tapering’), waardoor de Dollar met 25% steeg in minder dan 6 maanden. Dat alleen al stond gelijk aan een renteverhoging van zo’n 2%. De duizenden miljarden van uitstaande internationale Dollarleningen werden opeens aanzienlijk duurder voor niet-Amerikanen. Toch kunnen de Centrale Banken de voortgaande daling in hun valuta-reserves niet met lede ogen aanzien, want een groot deel is illiquide. Bovendien loopt dan de financiering van de lopende rekening gevaar. Daarom is het proces van devaluatie van 99% van de valuta’s ten opzichte van de Dollar nu structureel geworden. De strijd om zo’n devaluatie te voorkomen is op den duur vruchteloos, tenzij de economische groei opeens aantrekt. Reken maar, dat de Dollarschuldenaren het voorlopig zullen moeten ontgelden. Een schuld in Dollars is een ‘short’ op de Dollar, die moet worden ‘gedekt’ door terugkoop van die Dollars, wat de Dollarstijging nog kan versterken. Dit kan alleen tijdelijk(!) worden tegengegaan door een nieuwe monetaire verruiming van de Amerikaanse Federal Reserve (QE4) en het achterwege laten van een ‘officieele’ rentestijging.

Maar waarom zouden langere termijn beleggers zich zorgen maken? Is de S&P 500 index in de laatste 60 jaar niet 6 ½% per jaar gestegen, ondanks alle hoogte- en dieptepunten? Is $ 1000 in de aandelenmarkt niet omgetoverd in $ 26,500, inclusief dividenden en na commissies? En zelfs in $ 47,060, indien de pientere belegger de 5 slechtste beursdagen had weten te voorspellen en had gemist? En werden de slechtste beursdagen bijna niet altijd gevolgd door de beste? Maar elke poging om de toekomst te voorspellen op basis van het verleden is een hachelijke zaak. Daarom gaat elk model of correlatie op den duur de mist in. Want de geschiedenis wordt juist gekenmerkt door talloze onverwachte ontwikkelingen (‘Zwarte Zwanen’), die men alleen misschien ziet aankomen als men de algemene mening in de wind slaat en afgaat op het eigen instinct. Welnu, er is allang een aardverschuiving gaande, wat betreft demografie, schuldlimiet (‘Peak Debt’) en geopolitiek, die een totaal verschillende toekomst waarschijnlijk maakt. Het is menselijk om in een ontkenningsfase te blijven verkeren en te hopen, dat problemen uit de wereld worden geholpen doormiddel van, schijnbaar grenzeloze, menselijke creativiteit (‘extend and pretend’). Helaas kan men dan alles verliezen. Was Detroit niet de Silicon Valley van de jaren ‘20 (Ford had een netto-vermogen van $ 200 miljard in het geld van vandaag, veel rijker dan Bill Gates nu)? Wie had kunnen voorzien, dat het 400 jaar durende koloniale rijk van het machtige Europa ooit tot een abrupt einde zou kunnen komen? Kon Tilburg niet bogen op een 300 jaar durende bloeiperiode van de textielindustrie tot 50 jaar geleden? Kwam Kodak, na 125 jaar, niet onlangs (2013) tevoorschijn uit een faillissement als een schaduw van haar vroegere alleenheerschappij in fotografie?

Datgene wat er ooit was, de Status Quo, is niet meer. Daarom loont het om rekening te houden met het ondenkbare. Doet men dat niet tijdig, voordat het tot de massa doordringt, dan kan men in de kou komen te staan. Natuurlijk wil men niet beschouwd worden als het Zwarte Schaap van de familie. Vandaar dat men de eigen mening vaak beter voor zich kan houden. Maar de genadeloze instorting van grondstoffenprijzen en van obligatierendementen is een overduidelijk signaal, dat er een veel ernstiger economische malaise voor ons ligt, dan men algemeen aanneemt. Het ligt voor de hand, dat dit overslaat op onroerend goed-waarderingen en aandelenkoersen, zodra de almacht van de Centrale Banken door de markt in twijfel wordt getrokken. Een wereldwijde vertrouwenscrisis leidt altijd tot geopolitieke omwentelingen. Burgeroorlogen en miljoenen vluchtelingen zijn de voorlopers van een Wereldoorlog. Het lijkt op 1936 (Spaanse Burgeroorlog). Sta daar maar eens bij stil.

Het onorthodoxe monetaire beleid van de Centrale Banken mag dan in eerste instantie een economische depressie hebben voorkomen, maar de Bank of Japan (BOJ) en thans de ECB, hebben een Dollar - deflatiebeleid op hun geweten. Devaluaties van de Yen en de Euro als gevolg van hun massieve QE, lijken een internationale Dollarkredietcrisis dichterbij te brengen. De wereldschuld bestaat voor 80% uit Dollarleningen. Deze ontwikkeling wordt alleen maar verergerd door de huidige kredietnachtmerrie in China en de Opkomende Markten. Maar de wortel van al het kwaad ligt in de Ontwikkelde Landen, de grote afnemers van China’s export, die al een economische neergang beleven sinds het vierde kwartaal van 2014 (een negatief (!) Bruto Nationaal Product in Dollars uitgedrukt), terwijl de economische groei het sinds de financieele crisis van 2008 nagenoeg liet afweten. China deed er nog een schepje bovenop, door een kunstmatige, kredietgedreven, beurshausse te ontketenen, die de top 6% van de bevolking, die nog een beetje geld had, nu, na de Crash, heel duur te staan zal komen. De bedoeling was om de enorme schulden te herfinancieren via beursemissies. Die vlieger ging mooi niet op. En dan te bedenken, dat China verantwoordelijk was voor minstens 40% van de economische groei in de wereld! Maar natuurlijk was die waanzinnige kredietgroei niet vol te houden.

Als China nu een periode tegemoet gaat van structurele stagnatie, vergelijkbaar met die van Japan, dan komt dat vooral hard aan bij Duitsland en de rest van de Eurozone. China was de ideale markt voor Duitsland met haar kapitaalgoederen van hoge kwaliteit. Er vond een fenomenale exportstijging plaats. Maar dat heeft jarenlang een relatief zwakke binnenlandse economie, in Duitsland zelf, gecamoufleerd. De detailhandel is in 10 jaar niet verbeterd, vooral omdat een reeele loonstijging achterwege bleef. Verder zijn de energiekosten, vanwege het milieubeleid, 30% hoger dan het Europees gemiddelde, wat op haar beurt weer stukken hoger ligt dan de rest van de wereld. Bovendien zijn er nog een hele reeks van andere uitdagingen, zoals vergrijzing en een banksysteem, dat nog geherkapitaliseerd moet worden. Duitsland zal de rest van de Eurozone niet meer kunnen redden.

Toch komt aan alles een eind, ookal moet men misschien een tiental jaren vooruitkijken. Vooral Amerika, met zijn relatief jongere bevolking, zal weer een voortrekkersrol spelen in de veelbelovende vooruitgang in Internet, Biotechnologie, Telecommunicatie, Halfgeleiders, Robottechnologie en 3-D Printers, die vele specialisten extra werk zullen verschaffen. De toekomstige maatschappij zal worden bepaald door de kennisindustrie, met hetzelfde effect als de investeringen in de zware, kapitaalintensieve industrie van vroeger. Het ongelofelijke aantal nieuwe startende ondernemingen (‘start-ups’) in talloze sectoren zou er wel eens op kunnen wijzen, dat de wereld uiteindelijk weer sterk in opkomst kan geraken. Wie weet, beleven de ontwikkelde landen ook weer eens een Baby Boom!

DIEDERIK SCHMULL

10 September, 2015

WESTCLIFF-On-SEA, Essex, U.K.

==