HET ZWARTE GAT IS IN ZICHT
Een zwart gat is een catastrofe. Door de zwaartekracht van de compacte massa, kan niets daaruit ontsnappen. Stel eens voor, dat we met z’n allen worden meegezogen in zo’n zwart gat! Er zijn tekenen aan te wijzen, die dit proces aankondigen, zoals Negatieve Rente (een ‘gezond’ economisch signaal, nietwaar?) en de uitschakeling van normale ‘Vraag en Aanbod’, kortom de feitelijke nationalisatie van de Markt, door de Centrale Banken. Degenen, die deze onnatuurlijke situatie verdedigen (‘om de wereld te behoeden voor de ondergang’), voeren echter steeds meer een achterhoedegevecht. Deze kunstmatige omgekeerde wereld wreekt zich. Maar helaas laten de Centrale Bankiers zich voorlopig niet kisten door schijnbaar ondoeltreffende of zelfs averechtse maatregelen. Daarom is voorlopig juist een verdere verdubbeling van hun dwaze monetaire stimuleringen, met slechts tijdelijke onderbrekingen, te verwachten. De machtige internationale, financieele en politieke elite staat immers (nog) aan het roer. Totdat de natuur zelf, op den duur, korte metten maakt met dit onzinnige beleid door een systeemcrisis. Triest!
Natuurlijk werd de wereld onlangs even uit de zomerslaap wakker geschud door hogere obligatie-rendementen, dalende aandelenkoersen en een hogere volatiliteit (VIX). Centrale Banken gaven enkele, schijnbaar verwarrende, signalen over de voortzetting van hun monetaire stimuleringen. De heftige marktbewegingen worden tegenwoordig veroorzaakt door de automatische, computergedreven, beurshandel en de honderden miljarden in ‘Carry Trades’ met enorme hefbomen, die actief zijn op het terrein van ‘frontrunning’ (kopen, voordat Centrale Banken kopen). Maar dit is weer een koopgelegenheid in, met name, de 30-jarige Treasury, de TLT en de ZROZ (Nulcoupon). Er is geen sprake van economische groeiversnelling of inflatiestijging. Integendeel! Het is overal economische stagnatie, wat de klok slaat, en Japan is alweer teruggevallen in deflatie. De ‘echte’ werkloosheidscijfers, met name in Amerika, zijn veel hoger dan de officieele cijfers, getuige de lage arbeidsparticipatiegraad, vooral in de leeftijdsgroep van 25 tot 54 jaar. Bovendien is de omloopsnelheid van het geld ingestort naar het laagste niveau in 60 jaar! Overigens is de TLT tot nu toe in 2016 met zo’n 30% in waarde gestegen en zo’n 100% sinds 2007. Aan die triomftocht komt voorlopig geen einde, want de internationale vlucht in Treasuries staat nog voor de deur, vooral vanuit landen met negatieve rente.
Zelfs als er, in de komende jaren, meer nadruk wordt gelegd op infrastructuur- en defensie-uitgaven, zullen de economische vooruitzichten maar weinig kunnen verbeteren, vanwege de verhouding van de totale schuld ten opzichte van de economie. Dit is sinds de financieele crisis in 2007 - 2008, weer met sprongen gestegen en is zeer groei-vertragend. De wereldeconomie verkeert nog steeds in een structurele gevarenzone en enige officieele rentestijging zou zorgen voor een ernstige terugval. Bovendien valt, bijvoorbeeld, na 5 kwartalen van winstdaling, de heffing van de Amerikaanse bedrijfsbelasting flink tegen, wat niet pleit voor een economie, die aantrekt. Stel eens voor, dat de volgende recessie zich opeens aandient, terwijl het rentebeleid nog niet is ‘genormaliseerd’. Bestrijding van zo’n recessie met een forse renteverlaging is dan inderdaad niet meer mogelijk. Maar die recessie kan juist niet meer worden vermeden als de rente zou worden verhoogd. En wat dan? ‘Catch-22’!
Het ligt echter helaas voor de hand, dat de Centrale Banken, met al of niet de nodige tegenzin (‘koudwatervrees’), hun excentrieke beleid stevig zullen uitbreiden, want het gewenste effect blijft uit. De economische cijfers ontwikkelen zich juist in negatieve zin. Dit financieel-economisch bestel staat op het spel, zo wordt gesteld. Maar de enkele rijken, met activa, worden toch steeds rijker en de meesten voelen zich relatief steeds armer, ookal hebben ze (nog) een baan? Een kniesoor, die daarop let! De geloofwaardigheid van Centrale Banken loopt gevaar. Dus kasgeld moet nog meer een hete aardappel worden! Daarom kan de Amerikaanse Federal Reserve (FED) de Federal Funds Rate (voor korte termijn geld van banken onderling) nog verlagen van 0.25% naar 0%, de kwantitatieve verruiming (QE), beeindigd in 2014, hervatten met pakweg $2000 mijard (QE4) en de aankoopprogramma’s uitbreiden naar bedrijfsobligaties (inclusief, niet door zekerheden gedekte, bankobligaties!) plus aandelen.
Professor Ben Bernanke, ex-hoofd van de FED, pleit al voor een ‘tijdelijke’ periode van Negatieve Rente, ook in Amerika! De overige Centrale Banken, zoals de Bank of Japan (BOJ), de Europese Centrale Bank (ECB), de Zwitserse Nationale Bank (SNB) en de Bank of England (BOE) zijn nog druk bezig met hun eigen QE van tegen de $2000 miljard (een record) en hebben de koop van andere beleggingscategorieen, dan alleen staatsobligaties, allang reeds in gang gezet. Verlenging van hun QE-programma’s ligt, zonder meer, in het verschiet. Ruim 10% van alle obligaties in de wereld heeft inmiddels een Negatief Rendement. Dus nog ruimte genoeg voor vergroting (echt!). Ookal is het nu al zo, dat de totale waarde van, bijvoorbeeld, de Duitse staatsobligaties (Bunds) met Negatief Rendement groter is dan alle Euros, die thans in omloop zijn.
Ook bedrijven, zoals Henkel en Sanofi, spelen het spel mee, door de uitgifte van obligaties met Negatief Rendement. Hun kaspositie is al veel te groot en hun investeringsgeneigdheid in productieve fabrieken is minimaal. Maar waarom niet? Een kaspositie kost geld! Lenen is nu winstgevend en de dwaze kopers van dergelijke obligaties rekenen op nog grotere dwazen later, inclusief de Centrale Banken. Met hun oneindige geldbuidel (‘liquiditeit uit het niets’), kan, in theorie, alles door hen worden opgekocht en iedereen met enige activa, voelt zich dan miljonair, want alles lijkt opeens schaars en wordt nog schaarser. De illusie van de eeuw!
Net zoals ten tijde van de econoom John Law in 1719, die een manier had bedacht om de Franse staatsschuld te herstructureren en af te lossen via de beruchte ‘Mississippi luchtbel’. Die spectaculaire luchtbel barstte natuurlijk uiteindelijk, van de ene op de andere dag, zodra de speculanten in paniek raakten. Tijdens de Duitse hyperinflatie van 1921 tot 1924, stelden de hooggeplaatste economische geleerden (‘de Herr Professors’), dat de groei van de geldhoeveelheid van 75% bij een inflatie van 150%, veel te laag was en een recessie zou veroorzaken! Wordt het niet de hoogste tijd om economen, met hun wereldvreemde modellen, verre te houden van het monetaire beleid?
Ook de huidige, Keynesiaanse, tovenaars zullen, met hun monetaire experimenten, de gigantische deflatoire krachten van overcapaciteit en excessieve schuld niet kunnen tegenhouden, laat staan kunnen verslaan. Want de grootste monetaire catastrofe ooit, maakt nu juist weer geduldig zijn opwachting vanwege een overdosis monetaire morfine, waardoor het financieele systeem nog veel kwetsbaarder is geworden dan ooit. Als deze luchtbel ontploft, volgt er een generatie-lange economische depressie. Elke naieve veronderstelling, dat er plotseling een internationale Monetaire Reset, als een reddende engel (‘Deus ex Machina’), voor een zachte landing zou zorgen, kan gevoeglijk naar het land der fabelen worden verwezen. Pas op voor dergelijke luchtspiegelingen (‘Fata Morgana’s’)! Integendeel, het wordt juist ieder voor zich! Alleen grootmachten hebben kans om te overleven, terwijl zogenaamde landen-unies, zoals de Europese, worden vermorzeld. De Europese bankensector, bijvoorbeeld, verkeert, 8 jaar na de vorige financieele crisis, nog steeds in een acute noodsituatie.
Structurele deflatie, wat altijd een normaal verschijnsel is geweest bij de historische economische golfbewegingen, vooral tijdens de 19de eeuw, al naargelang de ontwikkeling van de krediet- en demografie-cyclus, zal de wereld, gedurende de komende decennia, opnieuw in zijn greep blijven houden. Deze deflatie wordt echter des te erger en langduriger, omdat het hedendaagse, ongedisciplineerde monetair beleid heeft geleid tot een dramatisch riskanter financieel systeem met veel teveel excessieve en improductieve schuld, waardoor het gevreesde zwarte gat voor het monetaire systeem steeds waarschijnlijker wordt.
Helaas is de studie van deflatie door de eeuwen heen, waar meestal niets mis mee is, tegenwoordig ernstig tekort geschoten. Dat heeft geleid tot een verkeerde diagnose van de economische situatie door de meeste deskundigen, die hoogstens 30 jaar terugkijken en geen geschiedkundigen zijn. De wereld heeft immers een unieke, grotendeels inflatoire, periode van 60 jaar achter de rug, die gekenmerkt werd door wederopbouw, een Baby Boom, overwegende inkomensgroei, een capaciteitstekort, globalisering en een technologische revolutie. De deflatoire periode is echter allang aan de gang, met reeele loonsverlaging, overcapaciteit, gedwongen schuldafbouw in de prive-sector en gebrek aan prijszettingsvermogen (‘pricing power’), vooral sinds de geboorte van het internet. Dat breidt zich nu wel uit, maar is nu eenmaal een noodzakelijk aanpassingsproces. De natuur is hier aan het werk en de paniek van Centrale Banken hierover lijkt grotendeels onterecht.
Zelfs na decennia van milde deflatie, is het werkloosheidspercentage van Japan, ookal door de versnelde vergrijzing, nog minimaal en is het inkomen per hoofd der bevolking toch gestadig gestegen. Het aggressieve monetaire beleid, welke kan leiden tot een monetaire ramp, lijkt daarom een overdreven reactie op een goedaardig en natuurlijk verschijnsel. De deflatie en werkloosheid van Zuid-Europa zijn te danken aan de ernstige ‘weeffouten’ van de architecten van de Eurozone, die dit hebben verweven met een politiek project, dat, tot nu toe, een heilige koe is geweest en dat daarom eens in de zoveel tijd, hinkt van crisis naar crisis.
En het raadsel van de structureel lage rente? Er is nu eenmaal sprake van een structurele daling van de vraag naar geld in verband met de vergrijzing, de tragere productiviteitsgroei, de wereldwijde overcapaciteit, de lagere investeringsdrang, de toenemende vermogens- en inkomensongelijkheid en de overvloed aan liquiditeit (‘savings glut’). Verlaging van risico’s is het huidige devies voor de meesten. Dit verklaart, waarom de trend van de reeele, natuurlijke oftewel neutrale rentestand, bijgesteld door de geldende inflatoire verwachtingen, voorlopig naar beneden blijft gericht, ookal door de stijgende vraag naar ‘veilige’ vastrentende waarden. Die trend kan tijdelijk worden onderbroken door grootscheepse overheidsinvesteringen in infrastructuur en defensie, maar niet omgebogen. Per slot van rekening zit de, met schuld beladen, overheid vrij krap bij kas en zal nu, meer dan ooit, de waarde van haar valuta in het oog moeten houden als enige staatsfinanciering zou moeten geschieden ‘uit het niets’ (QE).
Het is wel zo, dat het Grote Geld van talloze vermogensbeheerders steeds meer de nek uitsteekt naar riskante activa, voorzover dat is toegestaan, maar de effecten daarvan zijn nog niet bewezen. Het Nederlandse PGGM, met 200 miljard Euro, bijvoorbeeld, werd onlangs o.a. betrokken bij een Synthetische Securitisatie van 8.4 miljard Euro. Securitisatie, de samenvoeging en herverpakking van activa, was een van de hoofdoorzaken van de financieele crisis in 2008, maar het schijnbare rendement was zo aanlokkelijk. Veel sterkte toegewenst!
Maar is Zwitserland, met haar scherp Negatieve Rente van minus 0.75% sinds de afgelopen 2 jaar, niet het levende bewijs, dat dit ‘Monster van Frankenstein’ wel degelijk werkt? Daartoe werd besloten om de vlucht in de Zwitserse Frank tegen te gaan en niet zozeer om de economie te stimuleren. De Zwitserse financieele sector werd echter noodgedwongen ‘creatiever’. Doorsnee-spaarrekeningen werden weliswaar (nog) niet belast, maar de hypotheekactiviteiten, met hun aantrekkelijke winstmarges, werden flink uitgebreid. In eerste instantie, werden de hypotheekrentes zelfs verhoogd, wat waarschijnlijk alleen in het ‘gedisciplineerde’ Zwitserland mogelijk zou zijn geweest. Maar na 10 jaar van paradijselijke, explosieve groei, lijkt de Zwitserse onroerend goedmarkt eindelijk aan het eind van haar Latijn. Verder blijven de funeste gevolgen van Negatieve Rente, op langere termijn, voor pensioenfondsen, banken en verzekeraars, onverminderd van kracht. De situatie is dus allesbehalve stabiel! De hemel kan nog steeds naar beneden komen en alles meezuigen in een zwart gat!
DIEDERIK SCHMULL 16 September, 2016
WESTCLIFF-ON-SEA, Essex, U.K.
@@@
