MOGEN WE DE VLAG UITSTEKEN?
Het Gouden tijdperk van investeringen door de prive-sector, met name in baanbrekende technologische ontwikkelingen, van kapitaalschaarste en van vermindering van de kloof tussen rijk en arm, is allang voorbij. De economische hausse onder Reaganomics speelde zich af NA de historische top in de rente en inflatie, wat wezenlijk verschilt van de situatie van nu! Mochten rente, inflatie en Dollar onder Trumponomics onverhoopt straks verder stijgen, dan staat er een spoedige economische recessie voor de deur. Dit is immers de tijd van topzware, groeivertragende, wereldschuld! Daarom is de zorg over stijgende obligatie-rendementen en hun lagere waarderingen, van voorbijgaande aard en weer een vals inflatie-alarm, net zoals alle monetaire stimuleringen (QE) sinds de financieele crisis van 2007 - 2009.
Daarnaast blijft de, minstens 10-jarige stagnerende, arbeidsproductiviteit, die zorgde voor een stilstaande levensstandaard in de laatste decennia, een molensteen om de nek van de wereldeconomie. Fiscale stimuleringen, die trouwens een lange aanlooptijd vergen, zullen het plaatje niet blijvend kunnen veranderen. Het eventuele rendement op infrastructuurprojecten zal nauwelijks de rentekosten daarvan kunnen dekken, zelfs in een tijd van ultralage rente.
In een tijd van wereldwijde overcapaciteit, van zowel excessieve schuld als excessieve liquiditeit, als percentage van de economie, en van de grootste demografie-uitdaging ooit (‘Baby bust’), blijft de vraag naar extra kapitaal echter uiterst laag. Er is genoeg ruimte voor grootscheepse initiatieven op het gebied van infrastructuur van overheidswege, die inflatie en rente niet noemenswaardig zullen doen stijgen. Kijk maar eens naar de 10 gigantische, vooral verkwistende, stimuleringsprogramma’s van Japan tussen 1992 en 2000, voornamelijk in infrastructuur. Een structurele economische opleving bleef uit en alle euforie bleek misplaatst.
De enorme waarde-stijgende markt van obligaties, met name van Amerikaanse Treasuries, van de laatste 35 jaar, is dus nog volledig in tact, ondanks alle politieke leven in de brouwerij. Obligatie-rendementen lijken over 5 jaar eerder lager en hun waarderingen dus hoger te zullen worden. Ondanks de algemene mening, zullen negatieve rente en negatieve obligatie-rendementen ook in Amerika hun intrede doen. Structureel hogere rente, inflatie en economische groei moeten gezien worden als wishful thinking oftewel ijdele hoop. Hoop doet nu eenmaal leven. Het reeele, natuurlijke rente-percentage is in de laatste decennia met zo’n 5% gedaald, vanwege een reeks van factoren, zoals demografie, productiviteit, spaaroverschot, monetaire kwantitatieve verruiming (‘QE’) en het Japan-syndroom. Die factoren zullen voorlopig zeker niet kunnen veranderen.
Daarbij komt, dat de top van de excessieve wereldschuld nog niet in zicht is, terwijl groei en inflatie, tegen de verwachting in, zijn blijven inkrimpen. Eindelijk begint het te dagen, dat het nog decennia duurt, voordat ‘normale’ groei en inflatie kunnen terugkeren na zo’n excessieve schuldenberg. Ondanks alle monetaire en fiscale superstimuleringen. Dat heeft Japan sinds 1989 bewezen. Dat zal in het met excessieve schuld beladen China niet anders zijn. Schuldvermindering en schuldsanering vonden tot nu toe slechts in beperkte mate plaats in de Amerikaanse prive-sector, vanwege hypotheekfaillissementen. Er is nog een hele lang weg te gaan, vooral in Europa en de Opkomende Markten en daarom is de nodige scepsis gerechtvaardigd over die verwachte economische groei-versnelling.
De monetaire financiering (QE) van Centrale Banken blijft trouwens nog onverminderd doorgaan. De huidige inkoop van obligaties, inclusief herbelegging, beloopt liefst $ 200 miljard per maand, wat het aantal van uitstaande obligaties doet inkrimpen, omdat de maandelijkse uitgifte lager is! De uitpuilende balansen van de Centrale banken zullen daarom nog een essentieel onderdeel moeten blijven van het financieele systeem gedurende minstens een generatie. De schuld van de Zuiderzee Bubbel (1720) was pas na 300 jaar weggewerkt!
Wie durft de rente, bij excessieve schuld, nou echt veel te verhogen? De wereld is tegenwoordig, als nooit tevoren, onderling met elkaar verbonden. Er kan dus geen sprake zijn van een terugkeer naar het gemiddelde rente-niveau (‘mean reversion’) van de laatste 50 jaar, integendeel. Mocht er iets misgaan, waar ook ter wereld, dan kan er een spijkerharde kettingreactie worden ontketend. Maar stel eens, dat de wereldwijde economie opeens sterk herstelt? Telkens als men dat hoorde, bleek dat later weer een valse dageraad, want de superkredietcyclus speelt de wereld parten en het aantal jongere deelnemers aan het arbeidsproces is dalende, zelfs in China.
Natuurlijk spreekt een eeuwig optimistische en altijd werkende figuur als TRUMP (favoriete boek: ‘The Power Of Positive Thinking’ van Norman Vincent Peale, verschenen in 1952) tot de verbeelding van de massa’s mensen, die zich voelen achtergesteld door de elitaire, ‘politiek correcte’, ideeen van globalisering en migratie, en daarom nu heel kwaad zijn. Vanwege de abrupte industrieele en demografische veranderingen, heeft de grote massa moeite om haar eigen land te herkennen. De geschoolde klasse met hun overhemd en das krijgt daarvan nu de schuld. Vergeet niet, dat degenen, die worden geidentificeerd met de gevestigde orde, het voorlopig zullen moeten afleggen tegen de buitenstaanders en de volksmenners, die men nu, ondanks alles, een kans wil geven. Zet je daarom schrap voor wat er in Europa mogelijk op stapel staat!
Italie wankelt weer en wordt rijp gemaakt voor een nieuwe mars naar Rome door een ‘sterke man’, zoals die van de ‘Duce’ Mussolini in 1922. Frankrijk heeft te maken met een uiterst gebrekkige oppositie tegen het Nationale Front van Marine Le Pen, ondanks de onverwachte verkiezing van de centrum-rechtse Francois Fillon. De voormalige ‘Meneer Niemand’ heeft immers een traditionele Katholieke achtergrond (anti-abortus) en is voor een strikt bezuinigingsbeleid, zoals onder Margareth Thatcher van de jaren ‘80. Hij is voor globalisering (een gruwel voor arbeiders) en wordt geassocieerd met de uit de gratie geraakte Nicolas Sarkozy. Met dit klassieke neoliberale beleid van de gevestigde orde, dat niet meer van deze tijd is, worden tegenwoordig verkiezingen juist verloren! ‘Geruststellende’ opinie-peilingen, die de mening juist pogen te beinvloeden in plaats van die weer te geven, kan men vandaag de dag in twijfel trekken. Verder lijkt de rol van de socialisten (Francois Hollande wordt slechts gesteund door een ongelofelijke 4%!) voorlopig uitgespeeld.
Om maar te zwijgen over vele andere Europese landen, waar de vroegere regeringspartijen in verschillende staten van ontbinding verkeren. De algemene mening, dat Angela Merkel, na haar migratieblunder, zich in Duitsland wel zal kunnen handhaven, lijkt ook op losse schroeven komen te staan. Zij kan niet meer rekenen op de automatische steun van de CSU in Beieren. De woede onder de Duitse (en Oostenrijkse) bevolking, wordt ernstig onderschat, omdat men zich blind staart op de rol van een ‘goede’ economie. Stel je voor, als de Alternative fuer Deutschland (AfD) haar opmars voortzet en haar aanhang juist verdubbelt naar 30%? Dit is een verbijsterende tijd, waar de ‘deskundigen’, met hun voorspellingen, steeds weer de plank misslaan!
Verregaande Europese integratie, wat een voorwaarde is voor het behoud van de Europese Unie, is nu verder weg dan ooit. Er wordt een beleid gevoerd van ‘doormodderen’, wat niets anders heeft opgeleverd dan de zoveelste Griekse schuldencrisis en een Italiaans banksysteem, dat op instorten staat. En dat na de invoering van het superriskante Europese ‘Bail-in’ regiem, waarbij grotere deposito’s het kind van de rekening worden! De gevestigde orde is in een staat van gevaarlijke ontkenning, terwijl extreme politieke groepen hun kans nu schoon zien. Een presidentschap van de opportunistische en pragmatische TRUMP zou nog gunstig kunnen afsteken tegenover wat er in Europa zou kunnen gebeuren!
Zelfs de ECB zal straks deze politieke crisis niet meer kunnen bezweren. Het schijnbaar ondenkbare, namelijk de bevestiging van nationale soevereiniteit en identiteit, de marginalisering van de ‘Davos elite’ en hun droom van een wereldregering, wereldvaluta en een wereld-’reset’, alsmede de afsterving van de Europese protectionistische superstaat, en zeker van de Eurozone, met de verguisde criteria van Maastricht, Schengen, Lissabon en Dublin, doemen op aan de horizon. Zoiets zou Brexit volledig in de schaduw stellen en zou Europa minstens 10 jaar kunnen kosten om daarover heen te komen, met Duitsland als grootste verliezer (vanwege de failliete staatsobligaties van Zuid-Europa en de Target2-vorderingen -- 700 miljard Euro!-- op de zwakke lidstaten). Is het een wonder, dat het Grote Geld straks massaal zijn heil zoekt in Amerika? Zal het vrije kapitaalverkeer in Europa daardoor binnenkort aan banden moeten worden gelegd? Bent u daarop voorbereid?
DIEDERIK SCHMULL 28 November, 2016
